Rüzgar aşındırma şekilleri temel olarak 4 ayrı kategoride ele alınır. Çünkü rüzgarların oluşturduğu yer şekilleri yapıları bakımından farklı özelliklere sahiptir. Bununla birlikte rüzgarın taşıdığı materyallerin birikmesi sonucunda oluşan yer şekilleri de mevcuttur. Dolayısıyla "Rüzgar aşındırma ve biriktirme şekilleri nerelerde görülür?" sorusuna yanıt verilerek bu yer şekillerinin özellikleri betimlenebilir.
Rüzgar Aşındırma Şekilleri Nelerdir?
Günlük sıcaklık farkının fazla olduğu bölgelerde mekanik çözülmelerin şiddetli bir şekilde gerçekleştiği bilinir. Bununla birlikte rüzgarların bu gibi bölgelerde oluşan kırıntıları, ince kumları ve tozları havaya taşıdığı söylenebilir. Rüzgarlar tarafından havaya kaldırılan toz, ince kum veya kırıntı şeklindeki parçaların da çarptığı yerde aşınmaya yol açtığı görülür. Rüzgar aşındırmasının yaygın olarak bilinen ismi de korozyondur. Bu bağlamda sıklıkla araştırılan konulardan biri de rüzgarların oluşturduğu yer şekilleri olarak belirtilebilir. Rüzgarların oluşturduğu yer şekilleri açıklanırken dikkat çekilmesi gereken husus ise bu yapıların aşındırma veya biriktirme yoluyla ortaya çıkabilmesidir. Dolayısıyla ilk olarak rüzgar aşındırma şekillerinin aşağıdaki gibi sıralanmasında fayda vardır:
- Mantar Kaya (Şeytan Masası): Rüzgar tarafından taşınan küçük yapıdaki kırıntıların, kayaların alt kısmında aşınmaya yol açması sonucunda oluşur. Kayaların alt kısmının aşınmasıyla oluştuğu için bu yer şekillerinin adından da anlaşıldığı üzere mantar şeklinde olduğu söylenebilir.
- Tafoni: Kayaçların aşınması sonucunda ortaya çıkan materyallerin rüzgar tarafından taşınmasına bağlı olarak oluşur. Bu oyukların oluşumunda rüzgarın yanı sıra suyun da etkili olduğu bilinir.
- Şahit Kaya: Bu şekiller genel olarak yatay duruşlu olan ve farklı dirence sahip kayaların aşınması sonucunda oluşur. Kayaların sert tabakası yavaş, yumuşak tabakası ise hızlı bir şekilde aşındığından ötürü şahit kayalar ortaya çıkar.
- Yardang: Yan yana uzanan ve farklı sertlikte olan kayaların bulunduğu yerlerde yardang oluşumuna rastlanır. Bu yer şekilleri genellikle "U" profili gösteren oluklar olarak bilinirken, aynı zamanda girintili çıkıntılı ve pürüzlü bir yapıya sahiptir.
Rüzgar Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri Nerelerde Görülür?
Rüzgar aşındırma ve biriktirme şekillerinin nerelerde görüldüğü açıklanırken yurt içi ve yurt dışında yer alan bölgelerin dikkate alınması gerekir. Bununla birlikte bu yer şekillerinin hangi bölgelerde bulunduğuna değinilmeden önce rüzgar biriktirme şekillerinin açıklanması da önemlidir. Rüzgar aşındırma şekilleri tafoni, mantar kaya, şahit kaya ve yardang olmak üzere dörde ayrılır. Rüzgar biriktirme şekilleri ise kumul, barkan ve lös olmak üzere üç ayrı kategoride incelenebilir. İnce materyallerin rüzgar tarafından taşınarak belirli alanlarda birikmesiyle ortaya çıkan yığınaklara lös adı verilir. Kumul ise rüzgarın taşıdığı materyalleri gücünün azaldığı yere bırakması durumunda oluşan yükseltilerdir. Barkan da rüzgarın yön değiştirmesine bağlı olarak hilal şeklini alan kumullara verilen addır. Bu bilgiler doğrultusunda rüzgar aşındırma ve biriktirme şekillerinin görüldüğü yerler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Mantar Kaya: Türkiye'de Nevşehir çevresinde rastlanan mantar kayalar, Arabistan çöllerinde de yaygın olarak görülür.
- Tafoni: Türkiye'de Nevşehir Peri Bacaları'nda tafoni oluşumuna rastlanır. Bununla birlikte gelgit alanlarında ve deniz bölgelerinin genelinde tafoni oluşumu mevcuttur.
- Şahit Kaya: Türkiye'de İç Anadolu Bölgesi'nde şahit kaya oluşumunun mevcut olduğu bilinir. Buna ek olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde de şahit kayalara rastlandığı söylenir.
- Yardang: Türkiye'de Kapadokya'da yardang oluşumunun bulunduğu belirtilir. Dünya genelinde ise yaygın olarak Tibet Dağları ve Arizona'da yardang oluşumuna rastlanır.
- Lös: Türkiye'de Konya ve çevresinde lös oluşumu mevcuttur. Bunun yanı sıra Çin, Belçika, Orta Asya, Arjantin ve ABD'nin bazı bölgelerinde lös oluşumu vardır.
- Kumul: Türkiye'de özellikle Akdeniz Bölgesi'nde kumullara rastlanır. Bununla birlikte Ordu, Sinop ve Samsun gibi illerde kıyı kumulları mevcuttur. Dünya genelinde kumulların yer aldığı bölgeler ise temel olarak sıcak ekvator kuşağındadır.
- Barkan: Türkiye'de görülmeyen barkan oluşumuna yaygın olarak çöl ikliminin hakim olduğu yerlerde ve özellikle Orta Asya'da rastlanır.