İkta Sistemi Nedir? İkta Sistemi Faydaları, Özellikleri, Tarımsal Üretimin Gelişmesine Sağladığı Katkılar ve Sonuçları

İkta sistemi, devlet topraklarının başarılı asker yahut devlet adamlarına, hizmetleri karşılığında işlenmesi ve gelirlerinin de onların maaşları olmaları amacı ile belirli süreliğine ödünç verilmesidir. İkta sistemi ile bir yandan bakir toprakların işlenmesi, diğer yandan da asker üretilmesi amaçlanmıştır. Devlet ile bu hakkı tanıdığı insanlar arasında bir anlaşma niteliğini taşıyan ikta sistemi tüm Türk İslam Devletleri'nde uygulanmıştır. Peki ikta sistemi nedir, faydaları neler? İşte detaylar!

İKTA SİSTEMİ NEDİR?

İkta kelimesinin sözlük anlamı kesmek ve ayırmaktır. İkta sistemi Hz. Ebu Bekir zamanında kullanılmaya başlamıştır. Türk İslam Devletleri'nde görülmektedir. Bilinen kadarı ile ikta sistemi ilk olarak Büyük Selçuklu Devleti'nde uygulanmıştır. Peki ikta sistemi nedir?

İkta sistemi miri topraklardan, yani devlete ait topraklardan elde edilen vergi gelirlerinin devlet görevlilerine maaş karşılığında verilmesidir. İkta sisteminde kullanılan toprak devlete aittir, ikta sahibi toprağın sahibi değildir, yani toprağın mülkiyet hakkı devlete aittir. İkta sisteminde, devlet çalışanlarına veya askerlere, devlet adına yaptıkları hizmetin bir karşılığı olarak şehir merkezinden uzak birer toprak parçası verilmektedir. Verilen bu toprak parçaları ise bir süre karşılığında o kişinin kullanımına bırakılmaktadır, süre dolduğunda devlet bu araziyi o kişiden geri almaktadır. Devlet tarafından bu kişilere verilen toprakların vergi gelirleri de ikta sahiplerine ait olmaktadır. Yani o toprak üzerinden elde edilen gelir devlete değil, o kişiye aittir. İkta sistemi ile toprak sahibi olan kişinin ise devlet adına asker yetiştirme yükümlülüğü bulunmaktadır.

İKTA SİSTEMİ TARIMSAL ÜRETİMİN GELİŞMESİNE NE GİBİ KATKILAR SAĞLAMIŞTIR?

İkta sisteminin tarımsal üretimin gelişmesine önemli katkıları olmuştur. Zira ikta sistemi ile bu topraklar üzerinden elde edilen gelir, ikta verilen kişiye ait olduğundan, bu topraklarda gecikmeksizin tarım üretimi başlamıştır. İkta sistemi ile şehir merkezinden uzak, bakir topraklar sahiplendirilmiş ve bu topraklarda üretim hızla artmıştır. Sahipsiz, bakir topraklarda tarımın yapılması ile de ülkenin ekonomisi gelişmiştir.

SELÇUKLULARDA İKTA SİSTEMİ

Diğer Türk İslam Devletleri'nde olduğu gibi, Selçuklu Devleti'nde de ikta sistemi uygulanmıştır. Selçuklularda ikta sistemi birtakım kurallara bağlanmıştır. Bu kurallara uymayanlardan da ikta toprakları geri alınmıştır. Selçuklularda ikta sistemi kurallarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

• İkta sistemi ile kendisine toprak verilen kimselerin, halktan kanunlarla belirlenenden başka vergi alması yasaktır,
• İkta sistemi ile kendisine toprak verilen kişi, kendi maaşını karşılayacaktır.
• Olası bir savaş halinde ikta sahibinin yetiştirdiği askerler orduya alınacaktır ve bu askerlerin tüm ihtiyaçlarını ikta sahibi karşılamak zorundadır,
• İkta sistemi ile kendisine toprak verilen kişi, bulunduğu bölgenin güvenliğini sağlamakla görevlidir,
• İkta süresi dolmamış ise, bu sistem ile geçen toprağın babadan oğula geçmesi mümkündür.
• İkta sistemi ile verilen toprak devlete ait olduğundan bu toprağın satılması, ödünç yahut rehin verilmesi ve hatta miras kalması mümkün değildir.
• İkta sistemi ile verilen toprağın üç yıl ardarda üretimsiz, boş kalması halinde bu toprak geri alınacaktır.

İKTA VE TIMAR SİSTEMİ ARASINDAKİ FARKLILIKLAR

İkta sisteminin ne olduğu yukarıda anlatılmıştır. İkta ve tımar sistemi arasındaki farklılıkları açıklamadan önce, tımar sisteminin ne olduğunu açıklamakta fayda vardır.

Tımar sistemi Osmanlı Devleti'nin uyguladığı bir uygulamadır. Tımar sistemi, Osmanlı Devleti'nde savaşlarda önemli başarılar kazanmış komutanlara veya önemli işler yapmış olan devlet adamlarına, yaptıkları hizmetin karşılığı olarak toprak verilmesidir. Tımar sisteminde verilen topraklar, şehir merkezinden uzak, bakir, ekilmemiş topraklardır. Osmanlı Devleti'nin tımar sistemi kapsamında verdiği toprakların sahiplerinden bazı beklentileri bulunmaktadır ve toprak sahipleri bu beklentileri karşılayamadığında, bu topraklar geri alınmaktadır. Osmanlı Devleti'nin tımar sahibinden beklentileri şu şekilde sıralanabilmektedir:

• Toprağın ekilip, biçilmesi ve üretim yapılması,
• Asker yetiştirerek, savaşa her daim hazır bir ordu oluşturulması,
• İlgili olduğu bölgedeki vergileri devlet adına toplaması

İkta ve tımar sistemi dış görünüş olarak birbirlerine oldukça benzemektedir. Lakin iki uygulama arasında birtakım farklılıklar bulunmaktadır. İkta ve tımar sistemi arasındaki farklılıkların başında; ikta sisteminin Selçuklu Devleti'nde, tımar sisteminin ise Osmanlı Devleti'nde uygulanmasıdır. İkinci ve asıl farklılık ise; ikta sisteminde elde edilen gelirin devlet adamlarına, tımar sisteminde ise elde edilen gelirin askerlere verilmesidir.