Homolog kromozomlar, bir organizmanın hücrelerinde bulunan ve genetik materyalin (DNA'nın) taşındığı çift kromozomlardır. Bu kromozomlar, birbirine benzer ancak tam olarak aynı olmayan genetik bilgiyi taşırlar. Bir organizmanın her hücresinde, her bir ebeveyninden bir homolog kromozom çifti bulunur. Özellikle hücre bölünmesinde görev alırlar ve genetik çeşitlilikle ilgilenenlerin homolog kromozom ve tetrat aynı şey mi, nedir, nerede bulunur gibi konular ilgi odağı olmuştur.
Homolog kromozomlar, genetik çeşitliliği sağlayan çaprazlama (rekombinasyon) sürecinde önemli bir rol oynarlar. Çaprazlama sırasında, homolog kromozomlar benzer bölgeler arasında genetik materyalin karşılıklı değişimi gerçekleştirir. Bu, yeni genetik kombinasyonların oluşmasına ve bireyler arasında genetik çeşitliliğin artmasına katkıda bulunur. Bu çeşitlilik, türlerin evrimi ve uyum sağlaması için önemlidir.
Homolog kromozomlar, biri anneden biri babadan gelen ve şekil ve büyüklük bakımından aynı olan kromozomlardır. Aynı karaktere etki ederler. Gen dizilişleri genelde farklı olabildiği gibi aynı da olabilir. Mayoz bölünme sırasında tetrad, sinaps ve crossing-over homolog kromozomlar arasında görülür. Homolog kromozomların özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Sayıları türe göre değişir. Örneğin, insanda 23 çift homolog kromozom varken, meyve sineğinde 4 çift homolog kromozom bulunur.
Sentromer adı verilen bir bölge ile ikiye ayrılırlar.
Her bir homolog kromozomun iki kolu bulunur.
Homolog kromozomların genleri aynı lokuslarda bulunur.
Özellikle diploit organizmalarda (çoğu hayvan ve bitki türleri gibi), bir organizmanın her bir hücresinde homolog kromozomlar bulunur. Bunlar, organizmanın her bir ebeveyninden bir homolog kromozomun birbirine eşleşen versiyonlarıdır. Örneğin, insanlarda her somatik hücre 23 homolog kromozom çifti içerir, yani toplamda 46 kromozom vardır. İnsanlarda homolog kromozom çiftleri, biri babadan (paternal) ve diğeri anneden (maternal) gelen 23 kromozomdan oluşur.
Homolog kromozom ve tetrat aynı şey değildir. Homolog kromozomlar, biri anneden biri babadan gelen ve şekil ve büyüklük bakımından aynı olan kromozomlardır. Tetrat ise mayoz bölünmenin profaz I aşamasında homolog kromozomların birbirine kenetlenmesiyle oluşan yapıdır. Homolog Kromozom ve Tetrat arasındaki arkları şu şekilde sıralayabiliriz:
Homolog kromozomlar tüm hücrelerde bulunurken, tetratlar yalnızca mayoz bölünme geçirecek hücrelerde bulunur.
Homolog kromozomlar, ebeveynlerden gelen kromozomların bir araya gelmesi ile meydana gelirken tetratlar homolog kromozomların birbirine kenetlenmesi ile meydana gelir.
Homolog kromozomlar, Kalıtımı ve genetik çeşitliliği sağlarken tetratlar Crossing-over olayının gerçekleşmesini sağlar.