Gazelin İlk Beytine Ne Denir? Gazelin İlk Beyti Nasıl İsimlendirilir, Ne Ad Verilir?

Gazelin ilk beytine ne denir, sorusu için matla beyit yanıtını veriri. Aynı zamanda gazelin ilk beyti nasıl adlandırılır, bakacak olduğumuzda, bir başlama beyiti olduğunu anlarız. Divan edebiyatı döneminde aşk doğa, güzellik vb. gibi konuları işleyen gazelin farklı bölümleri vardır. Bu konular beyitlerde işlenirken gazelin beyitlerine ne ad verilir, bakacak olduğumuzda işlenen konuya göre değişir. Aynı zamanda gazelin son beytine ne denir, sorusu için bitik beyiti olan makta beyitle yanıtlarız.

Gazel Nedir?

Bir edebiyat terimi olan gazel, ilk beytinin mısraları birbiriyle ve diğer ikinci beyitlerin de birbiri ile uyaklı olduğu; bütün beyitlerin aynı vezinle söylenen beş ya da dokuz beyit arasında yazılan nazım biçimidir. Gazellerin beyiti on beşe kadar çıkabilmektedir. Dört beyitli gazeller de vardır ancak bunlar nadirdir.

Gazeller her zaman 5 ve 15 beyitten oluşmayabilir. Üç ya da dört beyitli gazeller de vardır. Bu gazeller eksik olduğunda bu gazellere gazel-i nâ-tamâm (eksik gazel, tamam olmayan gazel) olarak isimlendirilir. Gazeller genellikle 5 beyitle yazıldığı için gazelin bir diğer adı bu nedenle penç-beyt olarak da geçer. Penç ise Farsçada beş demektir ve daha çok beş beyitle yazılır gazeller. Ancak bu kurala uymayan şairler de vardır. Bu kurala uymayan şair olarak y örnek verebiliriz. Fuzuli ve diğer şairlerin beş ya da on beş beyitten uzun yazdığı gazellere gazel-i mutavvel (uzun gazel) adı verilir.

Gazelin İlk Beytine Ne Denir?

Gazelin kafiye düzeni kasidede olduğu gibi aa, xa, xa, xa, xa . . . biçimindedir. İlk beyitler kendi aralarında uyaklı iken diğer beyitlerde kendi aralarında uyaklıdır. Gazelde konu öncelikle aşk iken farklı konularda işlenmiştir. Kadın güzelliği, şarap, mevsimlerin güzelliği, şehirlerin güzelliği gibi birçok konu işlenmiştir.

Uyak ve biçim olarak beyitlerin kendi aralarında uyumlu olduğu gazellerde aynı aruz ölçüsü kullanılmaktadır. Beyitler arasında konu bütünlüğü yoktur ancak aruz ölçüsü her beyitte aynıdır. Gazel ya da kasidelerde başlama beyitlerine matla beyit denir. Bu iki beyit kendi arasında uyaklıdır. Son beyite ise makta beyit denilmektedir. Makta beyitte şairin adı yer almaktadır. Matla beyit doğuş yer anlamına gelirken makta beyit bitişi kesiliş yer anlamına gelmektedir.

Gazelin Özellikleri Nelerdir?

• Beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişebilir ama bu sayı genelde 5, 7, 9 beyittir.
• İlk iki beyit kendi arasında kafiyelidir. Diğer beyitlerin kafiye düzeni (örgüsü) şöyledir: aa, ba, ca, da, ea, fa
• Şairin isminin geçtiği beyte taç beyit denir.
• Gazelin en güzel beytine beytü'l-gazel ya da şah beyit de denir.
• Gazelde konu birliği yoktur. Bunun yanında bir gazelin bütününde aynı konu işleniyorsa böyle gazellere yek-ahenk gazel denir.
• Bütün bir şiirin aynı söyleyiş güzelliğine sahip olduğu gazellere yek-âvâz gazeldenir.
• Dize ortalarında iç uyaklı olan ve dörlük haline getirilebilen gazellere musammat gazel denir.
• Konu bakımından halk edebiyatındaki koşma ile aynıdır.
• Konusu aşk ve ölçüsü de aruz ölçüsüdür.

Gazelin Konusu Nedir?

Gazeller işledikleri konuları bakımından çeşitli başlıklarda sınıflandırılır. Bunlar:

Âşıkane gazel: Aşkla ilgili her türlü acı, sıkıntı, mutluluk, sevgi, yakarış̧ vb.gibi içli duyguların anlatıldığı gazellere âşıkane gazel denir (Fuzuli'nin gazelleri gibi).

Rindâne gazel: bu gazellerde eğlence, dünyaya ve hayata aldırış̧ etmeme, yaşamaktan zevk alma ve rindlik gibi konulu gazellerdir. En güzel örneği Bâki'nin gazelleridir.

Şûhâne gazel: Kadını ve aşkı şûhâne anlatan gazellere şûhâne gazel denir. Kadın güzelliği, kadının aşka cevap vermemesi, rakiplerine yanıt vermesi gibi aşkla ilgili konular ve kadın işlenir.(Nedim'in gazelleri).

Hakimâne gazel: bu gazaellere öğretici gazeller de denir. Bu gazaller hayat dersi veren, öğretici ve veciz söyleyişle yazılan gazellerdir. Bu gazellere en iyi örnek olarak Nâbi'nin gazellerini verebiliriz.