Fiilimsi Türleri Ve Çeşitleri - Fiilimsiler Konu Anlatımı Ve Örnekleri

Fiilimsi nedir? Sorusunu yanıtlarsak; fiillerden türemelerine karşın fiilin bütün özelliklerini göstermeyen; cümle içerisinde isim soylu sözcükler gibi kullanılan fiil soylu sözcüklerdir. Türkçede fiilimsiler, fiillere yapım ekleri ekleyerek oluşturulur ve fiilimsi aldığı yapım ekine göre cümlede isim, sıfat ya da zarf olarak kullanılabilir.

FİİLİMSİ NE DEMEK?

Fiilimsi diğer adıyla eylemsi, fiillerden türemelerine karşın fiilin bütün özelliklerini göstermeyen sözcüklerdir. Cümle içerisinde isim soylu sözcükler gibi kullanılan fiil soylu sözcüklerde diyebiliriz.

FİİLİMSİ TÜRLERİ

Türkçede üç fiilimsi türü vardır. İsim-fiil (mastar), sıfat-fiil (ortaç) ve zarf-fiil (ulaç) olarak sıralanır. Üç fiilimsilerin ortak özellikleri şöyle sıralanabilir:

• Fiil, anlamını tamamıyla yitirmez.
• Fiile gelen, olumsuzluk eki hariç, zaman ve şahıs ekleri gibi fiile özel ekleri almaz, yani fiil çekimine girmezler.
• Fiil cümlelerinde yüklem olamazlar. Ancak isim cümlelerinde ek-fiil eki alarak yüklem olabilirler.
• Fiilimsi olan kelimeler veya fiilimsi ile oluşan kelime grupları cümlede yan cümlecik oluşturabilirler.
• Fiilimsiler bulundukları cümleyi birleşik yapılı hâle getirebilirler.
• Fiilimsi ekleri yapım eki olarak da tanımlanabilir.
• Fiilimsileri niteleyen kelimeler zarf görevinde olurlar.

İSİM FİİL EKLERİ

Ses uyumlarına göre düzenlenmiş hallerinin, kök veya gövdelerine -me, -iş ve -mek eklerinin getirilmesiyle yapılan ve cümlede isim görevinde kullanılan kelimelerdir. Bunlara örnek verecek olursak:

-Helin okumayı söktü.

-Senin bakışından hoşnut olmadım.

-Bugün seninle gitmek istiyorum.

İsim-fiil eki -iş ile işteşlik eki -iş karıştırılmaması gerekir. Çünkü isim-fiiller isim görevinde kullanılırken işteşlik eki fiilden fiil üretir. Örnek verecek olursak:

-Gitmeden önceki son bakışı hepimizi üzdü. (isim-fiil, isim görevinde)

-Kuşlar semada birbirine bakışıyor. (bakmak fiilinden türetilmiş fiil)

İsim-fiil eki olan -me ile olumsuzluk eki olan -me birbirine karıştırılmamalıdır. İşte örnek:

-Ben akşamları koşmayı severim. (isim-fiil)

-Evin ortasında koşmayın! (-ma olumsuzluk ekidir. Sözcük fiil hâlindedir.)

Ancak olumsuzluk ekinin ardından isim-fiil eki gelebilir. Örnek verelim:

-Buraya onunla gelmemeyi tercih ederim. (ilk -me olumsuzluk eki, ikincisi isim-fiil eki)

İsim-fiiller fiilimsi olmaktan çıkıp kalıcı birer isim halini alabilir. Örnek:

-Mangalın yanındaki çakmağı kullanabilirsin. (İsim olmuştur. Fiilimsi sayılmaz.)

-Neredeyse her akşam dondurma yeriz. (İsim olmuştur. Fiilimsi sayılmaz.)

ZARF FİİL EKLERİ

Zarf fiil, fiil kök ve gövdelerine getirilen eklerle geçici zarf oluşturan yapılara denir. Çekim eki almazlar ve fiillere -esiye, -ip, -meden, -ince, -ken, -eli, -dikçe, -erek, -ir ... -mez, -diğinde, -e ... -e, -meksizin, -cesine eklerinin getirilmesiyle türemişlerdir. Zarf fiil örnekleri şu şekilde:

• Akşam sana uğrayıp, daha sonra size gelirim.
• Biz yeterince çalışarak başarılı olabiliriz.
• Ödevimi bitirir bitirmez gelirim.

SIFAT FİİL EKLERİ

Sıfat fiiller, fiillerin cümlede sıfat görevinde kullanılan hâlleridir. Fiillere -an, -ası, -mez, -ar, -di(k), -ecek, -miş ve -di(ği) eklerinin getirilmesiyle türemişlerdir. Fiillerin sonuna sıfat-fiil ekleri getirilerek oluşturulurlar. İşte sıfat fiil örnekleri:

• Gelecek yıl görüşmek üzere…
• Bizler olası acil durumlar için buradayız.
• Biz onu bildik bileli hiç değişmedi.
• Bastığın topraklarda binlerce hikaye var.
• Balık denizin dibinde süzülmüş gidiyor.
• Seni görür görmez koşar adım geldim.

Sıfat-fiiller, ardından bir isim gelmiyorsa adlaşır. Örnekler:

• Her şeyi olduğu gibi bırakmış.
• Eve gelmeyeceğini biliyordum.
• Buradan geçenleri izliyordu.
• Anneme giderken çok uzaktan bir tanıdığa rastladım.