Tarihimizde alfabe yazının doğuşu ile eş zamanlı bir dönemde ortaya çıkmıştır. Günümüzden 5000 sene öncesi çivi yazısı Sümerliler dönemine aittir. Çivi yazı sisteminin akabinde Sümerlerden esinlenen (Babil, Elam, Hitit, Asur v.s) pek çok Mezopotamya uygarlığı; yazıları taşa toprağa işlemişlerdir. Fenike alfabesi ise milattan önce 1200 yıllarında ortaya çıkan modern alfabenin temellerini oluşturan bir alfabedir. Bazı araştırmalar, Fenikelilerin yazı sistemini Mısır hiyerogliflerinden ilham aldıkları yönündedir.
FENİKE ALFABESİ NEDİR?
Fenike alfabesi Fenike dilini yazmak için kullanmış bir alfabedir. Milattan önce oldukça eski bir dönemde oluşturulan bu alfabe sağdan sola okunmaktadır. Fenikeliler tarafından bulunan bu alfabede toplamda 22 harf bulunmaktadır. İlk çıkan alfabelerin tümünde harfler sıra dışı resimlerle ifade edilmekteydi. Ancak Fenike alfabesi resimlerle karakterize edilen harflerden ve çivi yazılarından tamamen farklı bir alfabe olarak karşımıza çıkmaktadır.
FENİKE ALFABESİ BÜTÜN HARFLERİ
22 harfli Fenike alfabesi içinde bulunan 22 harfin tümü, sessiz bir harfe karşılık olarak gelir. Sesli harflerde simge bulunmazken, Fenike alfabesi harfleri, o harf ile başlayan bir sözcüğün ilk sesini oluşturmaktadır. Fenike alfabesinde yer alan 22 harfin tümü aşağıdaki gibi sıralanabilir;
- Alef: Latince karşılığı "Aa", anlamı ise "öküz" şeklindedir.
- Bét: Latince karşılığı "Bb", anlamı ise "ev" olarak ifade edilir.
- Gimel: Latince karşılığı "Gg", anlamı deve şeklinde söylenebilir.
- Dalet: Latince karşılığı "Dd", anlamı "kapı" olarak bilinmektedir.
- Hé: Latince karşılığı "Hh", anlamı ise penceredir.
- Vav: Latince karşılığı "Ww" olan bu harfin anlamı "kanca"dır.
- Zayin: Latince karşılığı "Zz" anlamı ise "silah" olarak bilinmektedir.
- Hét: Latince anlamı "Hh" karşılığı ise "avlu, duvar" şeklinde belirtilebilir.
- Thét: Latin alfabesinde bulunmayan bu harfin karşılığı "tekerlek" şeklinde yazılır.
- Yud: Latince karşılığı "Yy" olup harfin anlamı ise "el" olarak bilinmektedir.
- Kaph: Latince olarak "Kk" olarak yazılır. Anlam bakımından da "avuç izleri" şeklindedir.
- Lamed: Latincede "LI" olarak karşımıza çıkan bu harfin anlamı "öküz üvendiresi" olarak belirtilebilir.
- Mém: Latin alfabesinde "Mm" karşılığıdır. Bu harfin anlamı "su" olarak ifade edilebilir.
- Nún: Latince karşılığı "Nn" olan bu harfin anlamı "balık" olarak yazılır.
- Sameh: Latince "Xx" olarak yazılır ve "mesnet, sütun" şeklinde ifade edilir.
- Ayın: Latince "Oo" olarak karşılığını bulduğumuz bu harfin anlamı "göz" olarak söylenir.
- Pé: Latince alfabesinde "Pp", anlam bakımından ise "ağız" olarak ifade edilir.
- Tsádé: Latin alfabesinde "Ss" olarak yer alırken anlamı ise "bitki, av" şeklindedir.
- Qaf: Latin alfabesinde karşılığına baktığımız da bu harf "Qq" olarak yazılır. Fenike alfabesinde karşılığı ise "iğne deliği" şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
- Rer: Latin alfabesinde "Rr" şeklinde okunan bu harfin anlamı "baş" olarak bilinmektedir.
- Şín: Latin alfabesinde "Ss" harfi karşılığıdır. Fenike alfabesindeki anlamı "diş" şeklinde ifade edilir.
- Tav: Latin alfabesi karşılığı "Tt" olup anlam olarak da "işaretleme, damga" olarak ifade edilir.
FENİKE ALFABESİ ÖZELLİKLERİ
- Fenike alfabesi Fenikeliler tarafından icat edilmiştir.
- Bu alfabe M.Ö 1200'lü yıllara dayanan bir tarihe sahiptir.
- Fenikelilerin alfabesindeki gelişmeler sonrasında İyonlar, Yunan alfabesini türetmişlerdir.
- Çivi yazısından daha kolay olduğu için hızla yayılmaya başlamıştır.
- Fenike alfabesini Yunanlılar ve İyonlar kullanmıştır.
- Fenike alfabesi sağdan sola okunmaktaydı.
- 22 harften meydana gelen Fenike alfabesi, günümüzde kullanılan pek çok alfabenin atası şeklinde nitelendirilmektedir.
FENİKE ALFABESİNİ HANGİ UYGARLIK KULLANMIŞTIR?
Fenike alfabesi ile ortaya çıkan tek bir harfe karşılık tek bir ses kullanma kavramı ve buna ek olarak Fenikelilerin tüccar olmaları gibi nedenlerden dolayı Fenike alfabesi tüm Akdeniz civarında yayılmaya başlamıştır. Dolayısıyla pek çok uygarlık ile iletişim sağlayan Fenikeliler ticaret yaptıkları uygarlıklarla kullandıkları belgelerde kendi alfabelerini kullanmışlardır.
Fenike alfabesini İyonlar Friglerden öğrenmiştir ve daha sonra Yunan alfabesini türetmişlerdir. Bu gelişmenin ardından medeniyet birçok alanda gelişim sağlamıştır.
Fenike alfabesinin kullanıma uygun olduğunu fark eden çevre kavimler bu yazı sistemi üzerinden farklı alfabeler üretmeye başlamışlardır. İbrani, Yunan, Arap ve Latin alfabeleri Fenike alfabesi üzerinden geliştirilmiştir.
