Alp Er Tunga Destanı kime ait sorusu bizi Orta Asya'nın kuyumcuları olarak nitelendirilen İskitlere götürecektir. Alp Er Tunga Destanı hangi döneme ve hangi Türk devletine ait sorusunun yanıtını, Orta Asya'nın iklimini yaşam tarzı haline getiren ve Türk tarihi açısından önemli özellikleri olan İskitler'de buluruz. Aynı zamanda, sözlü kaynak olarak Alp Er Tunga Destanının konusu ve Alp Er Tunga destanın özetine baktığımızda bu Türk devletinin yaşam tarzına dair pek çok bulguya rastlarız. İşte ve Alp Er Tunga Destanı'nın özellikleri ve özeti...
Türklerin sözlü dönemine ait bu destanda, Saka hakanı Alp Er Tunga'nın İranlılarla(Farslılarla) yaptığı savaşları konu edinir. Bu destana dair bilgiler, Firdevsi'nin Şehname mesnevisinde yer almaktadır. Burada Alp Er Tunga Afrasiyab olarak geçer. Bunun yanında Yusuf Has Hacip'in didaktik nitelikteki eseri olan, Kutadgu Bilig mesnevisinde Alp Er Tunga'yla ilgili beyitler bulunmaktadır. Aynı zamanda Kaşgarlı Mahmud'un Divan-ı Lügatit Türk sözlüğünde kahramanla ilgili bir sagu bulunmaktadır. Bugün Alp Er Tunga Destanı'nın tümü elimiz¬de yoktur.
Hayatı savaşlarla geçen saka (iskit) hakanı Alp Er Tunga'nın hayatı savaşlarla geçmiştir. Uzun süre mücadele ettiği İranlıların hükümdarı Keyhusrev 'in davetinde hileyle öldürülmüştür.
İran ülkesinde birçok padişahlık bulunurdu. Bunlardan biri de Kabil Padişahlığı'ydı ve başında da Zâl adlı biri vardı. Zâl, Alp Er Tunga'nın elinde esir olan İran Hükümdarı'nı kurtarmak için Turan ülkesine sefere çıkar. Burada Alp Er Tunga'yı yener ama hükümdarını kurtaramaz.
Bir süre sonra Alp Er Tunga da İran'a savaş açar. Artık yaşlanmış olan Zâl'ın kendisi gitmez, oğlu Rüstem'i yollar. Savaşların çoğunu Rüstem, bir kısmını da Alp Er Tunga kazanır. Bu savaşlar sürüp giderken İran'ın hükümdarı olan Keykâvus, oğlu Siyavuş'u ve Zâloğlu Rüstem'i küstürür ve şehzade Siyavuş kaçıp Alp Er Tunga'ya sığınır.
Orada uzun zaman kalan Siyavuş, Türk yiğitlerinden birinin kızıyla da evlenip Keyhüsrev adında bir oğlu olur. Keyhüsrev büyüyünce İranlılar onu kaçırıp hükümdar yaparlar. Keyhüsrev, Zâloğlu Rüstem'in gönlünü alır ve onu Alp Er Tunga'nın üzerine savaşa gönderir. Savaşların çoğunda Alp Er Tunga yenilir. Ordusu dağılan Alp Er Tunga, bitkin bir şekilde dağlara çekilir. Bir mağaraya sığınıp burada yaşamaya başlarken izini sürerek onu bulurlar. Alp Er Tunga suya atlayıp kurtulmak ister ama başaramaz. Tek başına Kalan Alp Er Tunga çarpışarak kahramanca can verir.
