Her şeyin bir kuralı olduğu gibi yazı yazma sırasında da uyulması gereken bazı kurallar bulunur. Noktalama işaretleri bir yazının en doğru şekilde yazılması ve anlaşılması için gereklidir. Günlük hayatta yazım kuralları hataları sık karşılaşılan bir durumdur. O nedenle noktalama işaretleri ders konusu ilkokul döneminde her yıl üzerinde durulan bir konudur. Şimdi, 5. Sınıf noktalama işaretleri konu anlatımı ve noktalama işaretleri doğru kullanımı örneklerine içeriğimizde sizler için yer veriyoruz. Gelin, hep bir birlikte bir göz atalım…
NOKTALAMA İŞARETLERİ
NOKTA: Cümlenin bittiği anlamına taşıyan nokta işareti, hüküm ve yargı bildiren cümlelerin sonuna konur.
-Okullar açıldı.
-Öğrenciyim.
-Kendimi bildim bileli çalışıyorum.
-Kursum haziran ayında başlıyor.
Nokta işareti bazı kısaltmaların yanına da konmaktadır.
-Dr. (doktor), Mah. (Mahalle), Sok. (Sokak), yy. (yüzyıl)
Tarihleri yazarken sayıları birbirinden ayırmada kullanılmaktadır.
-26.08.1988
-22.08.2003
Nokta işareti rakamlarda sıra bildirmede kullanılmaktadır.
-5. Sokak
-2. Cadde
-6. (altıncı) , 8 (sekizinci)
VİRGÜL: Virgül, art arda sıralanan eş göreve sahip kelime gruplarının arasına konulmaktadır.
Örneğin; Şimdi efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım. (Mustafa Kemal Atatürk)
Sıralı cümlelerde ise virgül şu şekilde kullanılır;
Örneğin; Yedik, içtik, doyduk.
En gerçek dostumu, annemi, kaybettim.
Onların evinde, Babam da oradaydı, yangın çıkmış.
-Konuşma çizgisinin ardından alıntı cümlenin bitimine de virgül konur.
Bayram tatilinde nereye gideceksiniz, diye sordu.
-Red, teşvik, kabul bildiren evet, hayır, yok, pekala, peki, olur, tamam öyle, hadi gibi, kelimelerin sonuna konur.
Örnek olarak; Tamam, ben gelmiyorum.
Haydi, gidelim artık
Elbette, hemen geliyorum.
-Hitap edilirken kullanılan kelimelerin ardından yine virgül konmaktadır.
Örneğin; Sayın Başbakan, Sevgili Arkadaşım gibi
-Bunların yanı sıra virgü,l bağlaçlardan ve şart ekinin ardından kullanılmaz.
Ya İstiklal ya ölüm! (Mustafa Kemal Atatürk)
Bugün ev ne sıcak ne soğuk.
Hem gülerim hem ağlarım. Gibi bağlaçlardan sonra virgül kullanılmaz.
NOKTALI VİRGÜL: Cümle içerisindeki virgüller ile ayrılan takım ve türleri ayırmada noktalı virgül kullanılmaktadır.
Örneğin; Bugün pazardan elma armut, muz; lahana, pırasa ve soğan aldım.
Kız çocuklara Şebnem, Sedef, Funda, ; erkek çocuklarına ise Mert, Ahmet, Burak isimleri verilir.
-Cümlede virgül bulunan sıralı cümlelerde ayrım yapmak için kullanılır.
Örneğin; At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
-Aynı zamanda noktalı virgül "ama, lakin, fakat," gibi bağlaçların öncesinde kullanılmaktadır.
Geliyorum; çünkü yapılacak çok işim var.
İKİ NOKTA: Kendisi ile alakalı örnekler verildiğinde cümlenin sonunu iki nokta işareti yerleştirilir. Kendisi ile alakalı açıklama yapılacağı an ve karşılıklı konuşma esnasında konuşan kişiyi belirtmede iki nokta kullanılmaktadır.
-Örnek verilen cümlenin sonunda şu şekilde kullanılır:
En favori renklerinden bazıları şunlardır: mor, beyaz ve sarı.
-İki nokta işareti kendinden sonra bir açıklamanın yapıldığı cümlenin sonuna konmaktadır.
Örneğin; İnsan sağlığının iki büyük düşmanı bulunur: aşırı yemek, sigara.
-Edebi eserlerde de karşılıklı yapılan konuşmalarda kullanılır. Konuşanın adının ardından kullanılmaktadır. Aynı zamanda doğrudan yapılacak olan aktarmalarda, aktarılacak olan yazı ya da sözden önce kullanılır.
Örneğin; Gürkan şöyle dedi: " Kasım ayında İstanbul'a geleceğim." Görüldüğü üzere bu cümlede başkasının sözü aktarılmaktadır. Bu nedenle aktarılan sözden hemen önce iki nokta işareti kullanılmıştır.
-İnternet adreslerinde de iki nokta kullanılmaktadır;
Örneğin; http://www.makyajkursu.net
-İki nokta işareti, matematikte bölmeli işlemlerde kullanılır.
Örneğin; 15:2 =7,5
ÜÇ NOKTA: Sözün kesilmesi ile geri kalan kısmı okuyucunun hayal etmesi için ya da ifadeyi güçlendirmek için kullanılır.
Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz! Gibi.
-Alıntılarda başta, ortada, sonda alınmayan sözcük ve bölümlerin yerine kullanılmaktadır.
Örneğin; … derken kaşımda bir anda beliren kadına karşı içimde bir korku belirdi…
-Kaba görüldüğü için ya da çeşitli sebeplerden dolayı açık bir şekilde yazılmasının istenmediği kelime ve bölümlerin arasına yerleştirilir.
Örneğin; Armudun iyisini a… yer.
-Anlatımı tamamlanmamış cümlelerin sonuna üç nokta işareti konur.
Örneğin; odaya girer girmez…
-Bir yazıda karşılıklı bir konuşmada eksik bırakılan veya yeterli olmayan yanıtlarda kullanılır.
Örneğin;
— İşini bitirdin mi?
— çoktan…
Neden bana söylemiyorsun peki?
— …
SORU İŞARETİ: Soru içeren cümlelerde kullanılır.
Okula gidecek misin?
Annem bana yaklaştı ve sordu:
— Benden sakladığın bir şey var mı?
-Öte yandan soru işareti soru bildirmesine rağmen soru sözü ya da eki almayan cümlelerin sonuna konur.
İş başvurusu yapan kadına bakmıyordu bile:
— Yaşınız?
ÜNLEM İŞARETİ: Acı, sevinç, şaşma, korku v.b duyguları anlatan ibare ve cümlelerin sonuna yerleştirilir.
Bu kız ne kadar da azimli!
Aşağıdaki iki cümlede de ünlem doğru bir şekilde kullanılmıştır.
1.Eyvah! Telefonumu evde unuttum.
2.Eyvah, telefonumu evde unuttum.
-Hitap, uyarı ve seslenme sözlerinin ardından da ünlem işareti konmaktadır.
Örneğin; Hey arkadaşlar, çabuk bu yoldan geri dönün!
Hey arkadaşlar! Çabuk bu yoldan geri dönün.
Hey baksana! Vah zavallı!
-Alay, küçümseme ya da kinaye anlamı yüklemek için sözün ardından parantez içinde ünlem işareti konur.
Örneğin; İsteseymiş en güzel kıyafetleri satın alabilirmiş (!) ama buraları beğenmemiş (!).
UZUN ÇİZGİ: Konuşmaları göstermede kullanılır. Konuşma çizgisi olarak tanımlanmaktadır.
Örneğin;
Senelerdir onu tanıyorum sanki:
Ahmet sordu:
— insanlar birbirinin hayatına karışma hakkında sahip mi?
-Oyunlarda bu işaret konuşanın ardından da kullanılabilir. Ancak tırnak içinde verilen konuşmalar da uzun çizgi kullanılmamaktadır.
KISA ÇİZGİ: Yazılarda ara cümleleri ve ara sözleri ayırmada kullanılır.
Memleketini-Giresun'u-çok özlemişti.
-Ek ve kökleri ayırmak için kullanılır. Örneğin; yol-cu-lar
-Satıra sığmayan kelimelerin bölünmesinde kullanılır.
Örneğin; Ahmet çok üzgündü ama gide-
-Kelimeleri hecelere ayırırken kullanılmaktadır.
Örneğin; Git-ti-ğin-de
Ha-lı-da-ki
-Kök, gövde ve fiillerini belirtmek için kısa çizgi kullanılmaktadır.
Örneğin; bekle-, oyna- ağlat-
KESME İŞARETİ: Özel isimlere getirilen iyelik, bildirme ve durum ekleri bu işaretle ayrılır.
Örneğin; Atatürk'ün, Türkiye'den, Ağrı Dağı'nda, İstanbul'u
-Yer bildiren kısaltmalı söyleyiş durumlarında ekin öncesinde kesme işareti kullanılır.
Örneğin; Boğaz'dan, Hisar'dan
-Şahıs adlarının ardından gelen unvan ve saygı sözlerdeki ekleri ayırmada kullanılır.
Örneğin; Şule Hanım'a, Deniz Bey'den, Kazım Paşa'ya v.b
Kısaltmalarda yine kesme işareti kullanılmaktadır.
Örneğin; ABD'ye, TBMM'ye, THY'nin
TIRNAK İŞARETİ: Bir yazıdan veya başka kimseden alınan, aktarılan kelimeler tırnak içine alınmaktadır.
Örneğin; Yeni okuduğum kitapta " Kazanmak istiyorsan mücadeleni bırakmamalısın." Yazıyordu.
-Bir cümlenin içinde yer alan eser ve yazıların isimleri ile alakalı bölüm başlıkları tırnak içinde yazılır.
Öğrenciler "Sessiz gemi" adlı şiiri severek dinlediler.
-Kesme işareti özellikle vurgulanmak istenilen sözlerde de kullanılmaktadır.
Örneğin; Yeni bir " tedavi planı" hazırlığı yapıldı.