Geçen gün gördüğüm anne çocuğunun yalan söylediğinden şikayet ediyordu. Yalan söylediği zaman ne yaptıklarını sordum. Yanıt hiç bir şey yapmadıkları oldu. Nedenini ise ergenlik yaşına geldiğini, yalan söylüyorsun dediklerinde onurunun kırılacağından korktukları şeklinde açıkladılar. Ama yanında sıklıkla yalan söyleminin olumsuzluklarından bahsederek kendisinin anlamasını istediklerini ilettiler. Yalan söylediğinin anlaşılmadığını düşünen çocuk ise yalan söylemeye devam ediyordu. Çünkü yakalanmadığı için cesareti artmış, ayrıca yalan söylemenin sorunları çözmede iyi bir yöntem olduğu kanısına kapılmıştı. Aileye yalanı fark ettikleri an çocukla yüzleşmeleri gerektiği ve geri bildirimi o zaman vermeleri, sonra da kontrole devam etmeleri gerektiği anlatıldı. Bir başka aile ise henüz 5 yaşında olan çocuklarının çok yalan söylediği ve kızmalarının, ceza vermelerinin işe yaramadığı şikayeti ile gelmişti. Oysa çocuğun söylediği şeyler gelişim dönemi nedeni ile sahip olduğu geniş hayal dünyasının bir ürünüydü. Olmamış şeyleri olmuş gibi anlatmak, abartmak, gerçeği tam değerlendirememeleri nedeni ile çarpıtmak döneme özgü bir özellik olup, yalan söyleme amacı taşımıyordu. Bu nedenle ailesinin kızması ve ceza vermesi işe yaramıyordu. Çünkü gelişim dönemine özgü olarak; üç yaş öncesinde yalan söylediğini fark etmeyen çocuk, yeni öğrendiği kelimeleri aileyi mutlu etmek için kullanır.
YALANLA İLGİ ÇEKMEK
Altı yaşına kadar ise geniş hayal dünyasıyla yalan birbirine karışabilir. 6 yaşından sonra yalanın ne olduğunu bilir ve amaçlı kullanır. Bu nedenle çocuğun söylediği yalanı değerlendirirken yaşını ve gelişimini gözönüne almak gerekir. Sahip olamadıkları nedeniyle, ilgisiz kaldığını düşünen çocuk yalana başvurabilir. Ailesinin onu sevmediğini ve ilgilenmediğini sandığı için birilerinin kendisine saldırdığını uydurabilir. Bazen de çocuklar bir özlemini dile getirmek için yalan söyler. Örneğin babasız bir çocuğun "babam var" demesi gibi. Ya da arkadaşları arasında kendi durumunu kötü gördüğünden olmayan oyuncaklarından, evinden, başarılarından bahsederek kendini yüceltmeye, onlarla eşit olmaya çalışır. Ama sonuç olarak söyledikleri yalandır ve sorundur. Çocuğun duygularının ele alınması ve konuşulması gerekir. Bazen de tam tersi ailenin beklentileri ve ilgisi yalana neden olur. Ailenin aşırı beklentileri olan çocuklar, onların sevgilerini kaybetmemek için yalana başvurabilir. Birinci olduğunu, en çalışkan olduğunu ileri sürerek, ailesinin yaratacağı olumsuz hislerden korunmaya çalışır. Olaylar için daha iyi bir açıklaması olmayan çocuk, cezadan kaçınmak için yalan söyleyebilir. Ayrıca sık eleştiriliyor ve suçlanıyorsa yalana başvurabilir. Tüm bunlar çözülmesi gereken sorunlar olmasına karşın hastalık değillerdir.
NE ZAMAN HASTALIKTIR?
Yalan bazen de çocuğun hastalığının bir bulgusudur. O zaman tehlikelidir ve genellikle yanında hırsızlık yapma, okuldan kaçma gibi belirtileri de taşır. O zaman davranım bozukluğundan söz edilir ve bu tür yalanda kesinlikle uzman yardımı gerekir. Çocukların yalanı ailelerini model alarak söyleyebileceklerini ve yalan söylememeleri için doğru modellere gerek olduğunu unutmamak gerekir. Sıklıkla doğruyu söylediğinde bile yalan söylediği iddia edilen bir çocuk, bir süre sonra bunu gerçekten yapmaya başlar. Yalanla prim elde edebildiğini, kazançlı çıkabildiğini gören çocuğun da yalan söylemesi adeta kaçınılmaz olur. Bu şekilde isteklerine ulaşmanın bir yolu olarak düşündüğü yalana sıkça başvurur. Bu nedenle yalan söylediğinin anlaşıldığı belirtilerek, aşırı tepki vermeden davranışın yanlışlığını anlatıp, bedeli olduğunu göstermek gerekir. Yalan söyleyebileceği konularda fırsat tanımamak için kontrol etmek ve yapamayacakları şeyleri beklememek, tutarlı olmak onlara yalan söylemenin doğru olmadığını anlatmada yardımcı olacaktır.
