13 Kasım'da Taksim'de yaşanan terör olayı hepimizi derinden sarstı. Hayatını kaybeden vatandaşlarımız ve yaralılarımızın üzüntüsünü kalbimizde hissettik. Bu tür terör saldırıların asıl hedefi de aslında budur. Toplum içinde korku, kaygı ve karışıklık oluşturmak. Maalesef ki, bu durumdan en çok da çocuklar etkileniyor. Bu saldırı ve ölümlerin nedenlerini, arkasında yatanları çocuklarımıza direkt olarak anlatamıyoruz. Ama sordukları sorulara da oldukça sakin ve net yanıtlar vermemiz gerekiyor. Peki, çocuklarımıza terör olaylarını nasıl anlatmalıyız? Hangi davranışları onların bu durumun etkisinden çıkamadığını gösterir? Tüm sorularımızı uzman klinik psikolog Ayhan Altaş'a sorduk.
- Çocuklara terör olayları yaşlarına göre nasıl anlatılmalı?
- Ailelerin çocuklarının yaşlarına göre gelişim süreçlerini biliyor olması bu anlamda çok önemlidir. Terör olayları oluşumu ve sonucu açısından soyut bir konu olduğu için mümkün olduğunca yaşlarına göre düzenlenmelidir. Çocuklarda soyut zeka on iki yaşından sonra gelişen bir kavramdır. O yüzden eğer çocuğunuz on iki yaşından küçükse somut örnekler verilerek anlatılması çocuğun durumu anlaması açısından önemlidir. Eğer imkanınız varsa terör olayları gibi insanları psikolojik olarak olumsuz etkileyebilecek konulardan uzak tutmaya çalışın fakat birebir buna maruz kalma ve durumu açıklama durumunda kalınırsa da çocuğun zeka seviyesini bilerek hareket etmek önemlidir.
Aileler bu konularda çocukları bilgilendirirken mümkün olduğunca sakin olmalı ve kendi kaygılarını çocuklara yansıtmamaya özen göstermelidir çünkü çocuklar güvende olduklarını bilmek isterler. Güvende olma duygusunu da ailesinden alacakları için öncelikle güvende olduklarını onlara hissettirmek gerekir. Onlara güvende hissettirdikten sonra yaşanan olumsuz olay hakkında bilgiler aktarılabilir. Özellikle 3-9 yaş arasındaki çocuklarda çok ayrıntıya girmenize gerek yoktur. Mümkün olduğunca kısa, net, anlaşılır ve somut cümleler kurmaya özen gösterin. 9-12 yaş arasındaki çocuklara olayları anlatırken içine bazı duyguları ekleyerek anlatabilirsiniz. Yine soyut kavramlardan ziyade daha somut kavramları tercih etmeniz anlattıklarınızı anlamaları açısından önemlidir. 12-18 yaş arasına ise soyut kavramları kullanabilirsiniz. Onlar sizin anlatmak istediğinizi daha net anlayacaklardır.
- Çocuklar terör olaylarını ayrıntılı olarak anlatan haberlerin açık olduğu ortamda bulunmalı mı? Aileler bu durumu nasıl kontrol etmeli?
- Çocuklar kesinlikle bu ortamlarda bulunmamalı. Aileler bu konularla alakalı haber alma isteklerini çocuklar yattıktan sonra giderebilirler. Çocuklar aynı odada ama başka şeylerle ilgileniyor olsalar bile onların bir kulağı da televizyonda olabilir. Çocuklar izlemiyor, başka şeylerle ilgileniyor gibi düşünüp hareket etmeyin. Başka odada bile olsalar sesleri duyabilir ve dikkatlerini çekip dinleyebilirler. O yüzden en sağlıklısı onlar uyuduktan sonra veya evde olmadığınız zaman dilimlerinde konu ile alakalı haberlere ulaşmaya özen gösterin. Hatta yetişkinlere de önerim bu haberleri çok ayrıntılı okumak onların videolarını izlemek sizleri de olumsuz etkileyebilir, mümkün olduğunca yüzeysel bilgilerle yetinmeye özen gösterin.
- Bir çocuğum bu olaylardan derinden etkilendiği nasıl belli olur? Ne tür davranışlar ya da davranış değişiklikleri göstermeye başlayabilir?
- Travmatik olaylardan etkilenen çocuklar öncelikle güvende olma duyguları zedelendiği için kaygı yaşarlar. Kaygı yaşayan çocuk kendini belli eder. Öncelikle kaygılarını gidermek için çok fazla soru sorarlar. Tehlikede olup olmadıklarını anlamaya çalışırlar ve önlem almak isterler. Çocuklar bu olaylardan etkilenmiş ise normal hayatında yaptığı davranışlardan belirgin bir şekilde farklı davranmaya başlarlar. Terör saldırısı riskinden dolayı daha az dışarı çıkmak isteyebilirler. Kendi içine kapanabilirler. Uyku sorunları yaşayabilirler. Çizdiği resimlerde ve oynadığı oyunlarda terör olaylarını çağrıştıran izler görebilirsiniz. Eğer etki daha üst seviyede ise akademik başarılarını olumsuz etkiler, arkadaş ilişkilerinde sorunlar yaşayabilirler. Aşırı yeme ya da iştahsızlıkta görülebilir.
- Taksim patlaması gibi durumlar bazı çocuk ya da ergenlerde sokağa çıkamama, okula gidememe gibi korkulara sebep olabiliyor. Eğer böyle bir korku oluştuysa aileler nasıl davranmalı?
- Korkuların temeli güvende olma duygusunun zedelenmesi ve kişinin kendini tehlikede hissetmesinden oluşur. Çocuklar bu duyguları ailelerinden alacakları için ailelerin sakin kalmaları çocuklarına güvende olduklarını hissettirmeleri önemlidir. Çocuğun bu olaylar sonrası okula gitme ve sokağa çıkmak istememe gibi kaygıları olabilir. Bunlar anormal değildir. Fakat bu kaygılardan dolayı okula gitmeme, dışarı çıkmama gibi kaçınma davranışı ortaya koyuyorsa bu noktada bir psikologtan profesyonel destek almak gerekebilir. Beklenti bu olayların yaşanması sonrası kişilerde başlarda kaygı düzeyi artar fakat zamanla bu kaygı azalarak normal seviyeye gelir. Eğer kaygı azalarak normal seviyeye gelmiyorsa hatta zamanla daha da artıyorsa o noktada da profesyonel destek almak gerekecektir.
