Çocuğun fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarını karşılarken, hayatla mücadelesinde ona yol gösterici olmak için anne-baba olmanın yanı sıra koçluk da yapmak gerektiğini belirten, Talyaa Vardar, bunu nasıl başarabileceğinizi anlattı. Ebeveyn koçluğu konusunda uzman olan Talya Vardar, 9 yaşındaki kızı Ada ile yaşadığı diyalogları da örnek olarak verdi.
Anne baba rolüne alışma
Hamilelikten itibaren, tüm annelerin bedenleri bir süre işgal altındadır. Beslenme düzenleri bile çocuğun gelişimine uygun olarak ayarlanır. Çocuk doğduğu andan itibaren de bir süre çocukla yatar, çocukla kalkarlar. Artık anne ve baba kimliğini üstlenmiş olurlar. Bu rol, diğer tüm sıfatların önüne geçer. İlk yıl eşlerin ilişkilerinde dengeyi bulmaları da gerekir. Bu dengeyi bulabilenlerin sevgisi pekişir, bulamayanlar ise ya yollarını ya da tarzlarını ayırırlar. İlk 2 yıl, çocuğun fiziksel ihtiyaçlarının yanı sıra, bolca sevgiye de ihtiyacı vardır. Ona dokunmak, sarılmak, güzel sözler söylemek, sevgiyi kulağına mırıldanmak ve evdeki pozitif ortam çocuğun özdeğer oluşumu ile kendini güvende hissetmesi için hayati önem taşır. 3 yaşından itibaren artık fiziksel olarak biraz daha bağımsızlaşan çocukların, bilişsel ve duygusal açıdan, daha karmaşık sosyal becerileri kazanma yolunda, ebeveynler ve bakıcıları tarafından desteklenmeye ihtiyaçları vardır. Bu aşamadan itibaren, ebeveyn rolü, çocuğun gözünde giderek daha somut bir hal alır.
Ebeveynliğin temelinde liderlik vardır
Çocuklar, doğduğu gün anne ve baba olmayı öğrenmiş ebeveynler tarafından karşılanamıyor. Çünkü ebeveynlik daha çok, yaşarken öğrenilen bir sorumluluktur. Ancak, bu önemli sorumluluğu yerine getirirken nasıl bir üslup benimsendiğinin de farkında olmak gerekir. Aile, toplumun en çekirdek sistemidir ve toplum, ailenin değerleri üzerinde yükselir. Sağlıklı aileler, ekip olabilmeyi başarırlar. Ailede, anne baba ve çocuklar arasında bir ekip ruhu olması, çocuğun ruhunu besler, duygusal olarak onun aidiyet kavramını pekiştirir, kendisini güvende hissetmesini sağlar. Çocuk, böyle bir ortamda güvenmeyi öğrenir. Sağlıklı ekipler, demokratiktir. Ekibin üyeleri birbirini dinler, empati kurar, birbirini anlamak için güçlü sorular sorar ve tüm üyelerin hem duygusal hem de bilişsel ihtiyaçları karşılanır. Ekipteki herkes aile içinde bir yeri olduğunu hisseder. İşte bu nedenle çocuğun koçu olmak önemlidir. Çünkü küçük yaşlardan itibaren, çocuk ekibin içinde neler olduğunu hafızasına kaydeder. Ebeveynliğin en temelinde liderlik vardır. Çocuğun hayatla baş etme becerileri ve başarı yönelimi, ailede ya desteklenir ya da kösteklenir. Başarı yönelimini destekleyen en önemli belirleyici etken ise motivasyondur.
Ebeveynlik tarzları
Sanatta, bilimde, iş dünyasında, sporda başarılı olmuş ve kendisini aynı zamanda da mutlu olarak tanımlayan kişilerin ayrıştırıcı özelliği, kendilerini içeriden motive edebilme becerilerini, çocukken geliştirebilmiş olmalarıdır. İşte tam da burada, ebeveynlik tarzı kritik bir rol oynar. Bazı ebeveynler otokratiktir, aşırı disiplin merakı katı sınırlara yakındır. Böyle bir ailede çocuğun mizacı yeşerecek yer bulamaz, çünkü çocuktan çok ebeveynlik rolü yer kaplar. Pasifagresif ebeveynlerle yapılan araştırmalarda, bu kişilerin çocukken aşırı disiplinli bir ortamda büyüdüğü ve annesinin ya da babasının isteklerine boyun eğmek zorunda oldukları görülmüştür. Bazı ebeveynler ise otokratik ebeveynliğin diğer kutbundadır: Laissez faires; yani bırakın istediğini yapsın modundadır. Bu ebeveynlik tarzına da "Aşırı müsamahakar ebeveynlik" diyoruz. Burada da çocuk, belli sınırlar ve disiplin içinde davranma alışkanlığı edinemez. Bu tarz ebeveynlik, çocuğun ileride toplumsal alanda zorlanma ihtimalini doğurur. Aşırı müsamahakar ebeveynliğin çocuk için en zorlayıcı tarafı rehberlik eksikliğidir. Dolayısıyla çocuk kendisini içeriden nasıl motive edeceğini büyük ihtimalle öğrenemeyecektir. Çocuğun iç motivasyonunu destekleyebilen pozitif ebeveynlik ise ona mentorluk ve koçluk tarzıyla yaklaşmaktır. Mentor olarak ona yol gösterir, hayat deneyimlerini aktarır, derslerinden yapıcı bir dil ve üslup ile kendisine örnekler almasını sağlar. Hepimizin büyürken rehber ve rol modellere ihtiyacı olmuştur. Ebeveynin çocuğuna koç ebeveyn olarak yaklaşması, bir annenin veya babanın çocuğuna yapabileceği en büyük iyiliktir. Açık uçlu sorular, çocuğun beyin gelişimini ve dolayısıyla zekasını destekler. Önyargısız ve objektif olarak çocuğunu dinleyebilen ebeveynin çocuğu, kendisini, arkadaşlarını, okulda olup bitenleri anne babasına korkmadan anlatır, çünkü yargılanmadan ve bölünmeden dinleneceğini bilir. Doğru sorular sormayı bilen bir ebeveynin yönlendirmeleri, çocuğun kendi içinde sağlam bir öz-disiplin geliştirmesini sağlar.
Koçluk tarzını benimseyin
Bu yılın başında ilk birkaç ay, kızım Ada ödevlerini yaparken sürekli söyleniyordu, hatta yalnız başına ödev yapmıyordu. Önceleri fazlasıyla yakın destek olduk. Ancak bu durum bizim iş yoğunluğumuzda sürdürülebilir olmadığı gibi, onun sorumluluk duygusunu geliştirebilmesi ve otonom disiplini için iyi değildi. Bu nedenle, hem eşim hem ben profesyonel koçlar olduğumuz için de, bu süreçte ona koçluk yaparak ödevlerle ilgili iç motivasyonunu artırması yönünde yardımcı olduk. Ödev planlamasını kendisi yapabilsin diye, ona "planlamayı nasıl yapabileceğine" dair sorular sorduk ve her defasında kendi planını yapması için ona zaman tanıdık. Ada bir süre sonra ödevleriyle ilgili tüm planlamasını kendisi yapmaya başladı. Bizim sadece sonuçtan veya gerçekten yanıtlayamadığı sorular olduğunda haberimiz oldu. Akşam eve geldiğimizde ödev faslı bitmiş olduğu için de, ailece keyifle sosyalleşiyor, beraber başka aktiviteler yapabiliyorduk. Şayet biz Ada'nın her ödevinde yanında oturup, ona sürekli "Ödevini yaptın mı, hadi ödevini yap, ne zaman yapacaksın?" gibi yakın temas dürtmelerimize devam etseydik, Ada hiçbir zaman kendi içinde bu sorumluluğuyla ilgili bir iç motivasyon ve öz disiplin geliştiremeyecekti. Koçluk tarzını benimseyen ebeveynler, çocuklarına mini-koçluklar yaptıktan sonra, kenara çekilip etkileri gözlemlemek için onlara süre ve alan tanımalıdırlar. Bu alanı tanımak, çocuğun kendi içinde disiplin geliştirmesi için çok kritiktir. Ben, pek çok ebeveynden ödevlerle ilgili yakınma işitiyorum. Hatta bazı anneleri "ödevimizi yaptık" derken yakalıyorum. Bu ebeveynlik tarzının, çocuğa destek olduğunu düşünmüyorum.
Koçluk tarzında ebeveynlik ilkeleri
Çocuklar ve aslında her birimiz doğuştan yaratıcıyız. Yaratıcı kapasite, varoluşsaldır.
Her birimiz belli eğilimler ile bu dünyaya geliriz. Koç ebeveynler, çocuklarının eğilimlerini besler ve pekiştirir.
Ailenin değerleri önemlidir ve çocuk yetiştirirken, ailenin değerleri çocuk ile paylaşılmalıdır. Değerler, karakterin sağlam tuğlalarıdır. Örneğin, bizim evimizde herkesin birbirine sevgisini ifade etmesi önemli bir değerdir. Bir gün okulda öğretmeni kızıma "Sizin evin değerleri neler?" diye sormuş, Ada da "Bizim evde herkes birbirine eşit sevgi gösterir." demiş.
Çocuğun potansiyeli sevgiyle ve sağlıklı disiplinle yeşerir. Koç ebeveynin en temel hedefi, çocuğunun potansiyelini desteklemektir.
Çocuğun baş etme becerileri, ilk olarak ailede desteklenir ve koç ebeveyn, çocuğunun zaaflarını, eğilimlerini, güçlü yanlarını, mizacını tanır; baş etme becerileri konusunda çocuğuna koçluk yapar.
Koç ebeveynler, aile içinde yapıcı ve çözüm odaklı iletişimi teşvik eder. İletişim tarzı: Tarafsız bir biçimde açık uçlu sorular sormak, aktif ve önyargısız dinlemek, gerektiğinde kendinden verilen örneklerle çocuğa yol göstermek ve onun ayrı bir varlık olduğunun farkındalığıdır.
Koç ebeveynler, çocuklarını oldukları gibi kabul ederler, çocuklarının karakterine ve mizacına uygun bir üslup ile onlara yaklaşırlar. Burada koşulsuz bir kabul ve sevgi geçerlidir. Sevgi, ebeveynin kriterlerine değil, çocuğun olduğu kişi olarak ebeveyn tarafından koşulsuz kabulünden beslenir.
Hazırlayan: Şenay ÇELİK
