İbrahim Altay / sabah.com.tr
İnternette bir konuda arama yaptığınızda karşınıza ilk olarak hangi site çıkar? Tabii ki wikipedia...
Nedeni hakkında düşünmediyseniz ben size bir ipucu vereyim.
Arama motorları içeriklerin önem sırasını belirlemek için bazı sıralama algoritmaları kullanırlar. Wikipedia, doğası itibariyle bu algoritmaları en doğru anlamış sitelerden biridir.
Basitleştirmek gerekirse.
Wikipedia'yı bir futbol takımındaki en çok pas alan ve veren oyuncu gibi düşünün. Yaptığı atıf ve alıntılarla, yazıların içine koyduğu link ve bağlantılarla kendisini maçın en değerli kişisi haline getirir. Atıf yapar, alıntı yapar, yazıların içine bağlantılar, linkler koyar ve bu sayede ön plana çıkar.
***
Peki, aramalarda ilk sırada çıkması wikipedia'yı güvenilir bir bilgi kaynağı yapar mı? Elbette hayır!
Wikipedia'nın gerçekle ilişkisi tartışmalıdır.
Açık bir kaynak olması sayesinde kolaylıkla manipüle edilebilir.
Yazarları belirsizdir. Bu da ciddi bir şeffaflık sorunu doğurur.
İçeriğe gelince... Maddelerin önemlice bir kısmı oradan buradan araklanan, kesilip yapıştırılan malumattan mürekkeptir.
***
Eğri oturup doğru konuşalım.
Wikipedia objektif, bağımsız, tarafsız bir site değildir. Nesebi belirsiz ya da sahih olmayan malumat kırıntıları bu külliyata kolaylıkla sızabilir.
Editör ya da yazarların şahsi görüşleri veri ya da bilgi gibi sunulabilir.
Bir konuyu derinlemesine bilen hemen herkes alanıyla ilgili maddelerdeki fahiş hataları kolaylıkla bulabilir.
Üstelik kritik toplumsal krizlerin yaşandığı günlerde bu site psikolojik harbin bir cephesi haline gelir.
Gezi'de, 17-25 Aralık'ta ve en son 15 Temmuz sonrasında gördüğümüz gibi.
Kanaatimce wikipedia'yı bir alternatif kütüphane, bilginin sonsuz bir kaynağı olarak görmek; ona şüpheyle yaklaşmamak; haber, makale yazarken, ödev yaparken wikipedia kolaylığına kaçmak entelektüel hayatımız açısından büyük bir tehlikedir.
Fakat esas konumuz bu değil...
***
Haberlerde görmüşsünüzdür.
Türkiye'de wikipedia'ya erişim engellendi. Arama yaptığınızda yine ilk sıralarda o çıkıyor ama girip okuyamıyorsunuz.
Resmi kaynaklardan yapılan açıklamalara göre bu engellemenin dört nedeni varmış:
Wikipedia'nın Türkiye'de ofis açmaması.
Wikipedia'nın uluslararası hukuka uygun davranmaması.
Wikipedia'nın Türkiye'deki mahkeme kararlarını uygulamaması.
Wikipedia'nın Türkiye aleyhindeki karalama kampanyalarına aracılık etmesi. Türkiye'nin teröre destek verdiği yalanını yayan maddeleri bütün itirazlara rağmen koruma altına alması, değiştirilmesine izin vermemesi.
Anlıyoruz ki Türkiye ile wikipedia arasında bir süredir devam etmekte olan bir münazaranın neticesi bu uygulama... Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı idari bir karar alarak siteye erişimi toptan engellemiş. "
Sadece sorunlu maddelere erişim engellenseydi olmaz mıydı"
şeklindeki itirazlar ilk bakışta mantıklı
gelebilir ama meselenin özünükavramaktan ne yazık ki uzak.
***
Türkiye'nin bu hamlesine karşılık olarak wikipedia mahkemeye müracaat etmiş. Bu sırada sitenin kurucusu Jimmy Wales sosyal medya hesabından, şöyle paylaşımlarda bulunmuş:
"
Bilgiye erişim temel bir haktır. Türk halkı! Siz bu hak için savaşırken ben de her zaman yanınızda olacağım."
Bilgiye erişimin temel bir hak
olduğunu düşündüğüm halde
Wales'in bu açıklamasını komik
bulduğumu açıklamak zorundayım.
Güvenilirlik tartışmaları bir yana, wikipedia özgün içerikler üzerine bina edilmiş bir mecra değil. Derlemecilik ve aktarma mantığıyla çalışıyor. Bilgi kavramını ve bilgi edinme hakkını yozlaştırıyor.
Fakat bu da başka bir tartışmanın konusu... Yani esas konumuz bu değil.
***
O değildir, bu değildir, peki esas konumuz nedir?
Şudur: Wikipedia uluslararası bir şirkettir. Şirket değil vakıf diyenleriniz olabilir, fakat neticede wikipedia bir ticari kuruluştur.
Buna mukabil Türkiye Cumhuriyeti bir ulus-devlettir.
Kendi yasaları olan, sınırları içinde yapılan ticareti denetlemek zorunda olan bir yapı.
Çatışmanın düğümü işte tam da buradadır. Beynelmilel şirketler, devletlerin yetkilerinin sınırlandırılmasını isterken devletler egemenlik haklarından taviz vermek istemiyorlar. Bu konu sadece Türkiye'yi ve wikipedia'yı değil, ABD ve İngiltere hariç bütün devletleri ve bütün uluslararası şirketleri ilgilendiriyor.
Herkesin üzerinde ittifak ettiği bir Haklar ve Sorumluluklar Bildirgesi oluşmadıkça da çözülmesi mümkün görünmüyor.
***
Wikipedia, kurucusu ve taraftarları elbette bilgi edinme hakkını merkeze alan bir tartışma başlatarak kamuoyu oluşturmayı deneyeceklerdir.
Fakat bunun pratikte her iki taraf için de bir yararı olacağını sanmıyorum.
Önceki yıllarda Twitter ve Facebook gibi başka şirketler de bu çatışmayı bir fikir ve ifade özgürlüğü tartışmasına dönüştürerek Türk hükümetiyle kavga etmeyi denediler ama günün sonunda başarılı olamadılar.
Başarılı olamama nedenlerinden biri de devletler arasında uyguladıkları ayrımcılık ve çifte standarttı.
Aynı sorun wikipedia için de geçerli.
Bu yüzden wikipedia açısından en mantıklı çözüm bir an önce Türkiye'de bir ofis açması, kara propaganda içeriklerini ayıklaması ve mahkemelerin aldığı kararlara saygı duymaya başlaması.
Umarım bir an önce yaparlar da internet alimlerimiz wikipedia'larına kavuşur.
