Milli uçak projesini değerlendiren THY Genel Müdürü Temel Kotil, Türkiye'nin 10. büyük ekonomi olması için uçak üretiminin önemine vurgu yapıyor. Kotil, "Yerli üretimin etrafına saçtığı ışıkla, sağladığı imkânlarla ekonomimiz daha da güçlenecek. Uçan sadece uçak olmayacak, Türk insanının duyguları da uçacak" diyor.
Türkiye 'yerlilik' hedefi kapsamında milli uçak projesinde iddialı adımlar atmanın planlarını yapıyor. Bu adım sonrasında teknoloji gelişiminin önündeki ciddi bir bariyerin aşılacağını belirten Türk Hava Yolları'nın (THY) Genel Müdürü Temel Kotil, ilk etapta üretilecek 50 adet yerli uçağın, Türkiye ile birlikte farklı ülkelere de satılacağını söyledi. Milli uçak projesinin bu yolla dünya semalarında ticari bir noktaya taşınması sağlanacak.
Kotil, kişi başına düşen milli gelirin 10 bin doları geçmesi ve Türkiye'nin hızla yukarılara tırmanması için teknoloji üretiminin çok önemli olduğunu vurguladı.
"Kıbrıs Savaşı zamanında ABD'liler ambargo uygulamıştı. 1 dolarlık parça yoksa uçamamıştık. Necmettin Erbakan Hoca'yı hatırlamak lazım. Başlattığı büyük bir kampanya vardı. İtalya'dan uçak alıp imal edecekti. Ben o sevda ile uçak mühendisi oldum" sözleriyle milli uçak projesinin sevdalısı olduğunun altını çizen Temel Kotil, THY'nin hangarını Milliyet gazetesine açtı.
"Türkiye bu projeyi yaptığı zaman ileriye dönük olarak daha büyük projelere girmesine anahtar olacak" diyen Kotil'in, milli uçak projesinin ekonomiye katkısı ve şirketin hedefleriyle ilgili görüşleri şöyle oldu...
Orta gelir tuzağına çözüm
Türkiye'nin önümüzdeki süreçte sivil uçuşlar için yerli uçak üretimi Gündemde. Bir ülkenin uçak üretmesi neden kritik ve önemli?
Boeing, Airbus gibi firmalar entegratör. Bir ülke uçak ürettiği zaman, lisanslandırdığı zaman ekosistem kendi kendini besliyor. İş bir nevi para makinesine dönüyor. Bu nedenle ülkelerin uçak üretmesi çok kritik. Entegrasyon yeteneği kazandırıyor, mühendislik bilgisini geliştiriyor. Dünyada markalaşıyorsunuz.
Bu nedenle dünyanın 10. büyük ekonomisi olmanız için uçak üretimi önemli. Üretimin etrafına saçtığı ışıkla, sağladığı imkanlarla ekonominiz güçleniyor. Üretim tamamlandığında uçan sadece uçak olmayacak, Türk insanının duyguları da uçacak. 2019'u bu nedenle heyecanla bekliyoruz. 10 bin dolarlık orta gelir tuzağından çıkmak için bu lazım. Yani kişi başına düşen milli gelirin 10 bin doları geçmesi için teknoloji üretimi çok önemli.
Uçak üretimi de teknolojide bir bariyer.
Planlanan uçakların hangi uçuşlarda kullanılması hedefleniyor?
Milli bölgesel yolcu uçağı geliştirilmesi projesi kapsamında üretilecek olan 30 yolcu kapasiteli uçak, 2019 yılında servise verilecek.
Dornier işbirliğiyle yapılan proje Savunma Sanayi Müsteşarlığı bünyesinde yürütülüyor. İkinci aşamada 70 yolcu uçağının üretimine geçilecek. Bu uçak tamamen sıfırdan tasarlanıyor. Tümüyle Türk tasarımı olacak. Böylece Türkiye bu sektöre girmiş oluyor. Kısa mesafede daha ekonomik uçaklar bunlar. Ağırlıklı olarak çapraz uçuşlarda kullanılacak.
Yerli uçak projesi hem duygusal hem de stratejik bir proje. Defalarca denenmiş büyük paralar harcanmış. Ya siyasi destek eksiği olmuş ya da konjonktür izin vermemiş. Ama bugünkü hükümetimizin niyeti, verdiği destek ile insan kaynağı ve teknik konularda gelinen düzey ile birlikte stratejik bir proje haline geliyor. Türkiye bunu yaptığı zaman ileriye dönük olarak daha büyük projelere girmesine anahtar olacak. Kısa sürede yapmanın yolu da böyle bir projeyle başlamaktan geçiyor....
İlk aşamada 50 uçak üretilecek
Proje kapsamında ne kadar uçak üretilecek?
İlk aşamada 50 uçak üretilecek. Bütün dünya pazarına satılacak bu uçaklar.
THY'nin bu uçakları alım garantisi olacak mı?
THY'nin alım yönünde bir yönetim kurulu kararı yok. Zaten henüz erken bunun için. Ama THY çapraz uçuş yaparsa uçakları bunlar olur. Biz şu anda çapraz uçuş yapmıyoruz.
Küçük uçaklar turizm için de bir avantaj yaratır değil mi?
Uçak küçülünce daha küçük pistlere inebiliyor. Pistler 3.5 kilometre uzunluğunda 45 metre genişliğinde olması gerekiyor. Standart bu... Küçük yerlerdeki 1.5 kilometrelik pistlere inip turist götürebilecek. Bu tip feeder denilen besleyici uçakları herkes kullanıyor. Özellikle ABD'de ve Avrupa'da çok yaygın.
Uçak mühendisi olan THY Genel Müdürü Temel Kotil, arkadaşımız Eylem Türk'e uçakların üretim sürecini anlattı.
Küresel savunma lobisi!
Türkiye'de yerli uçak üretim çalışmaları ilk değil. En bilinenlerinden biri yaklaşık 20 yıl önceydi, değil mi?
Evet, 1996'da dönemin Başbakanı Necmettin Erbakan yerli savunma sanayi ve sivil uçak üretimi için bürokratları görevlendirdi. O sıralarda Amerika'da ekonomik kriz yaşayan ve F-4'lerin de üreticisi olan ve MD 90 geniş gövdeli sivil yolcu uçaklarını da üreten McDonall firmasının bu durumu Erbakan'ın dikkatini çekti. Hemen bürokratları ve Başdanışmanını ve Başbakanlık Stratejik Araştırmalar ve Teknoloji Geliştirme (SATEK) Başmüşavirini bu iş için görevlendirdi. Şirketle ilgili ön fizibilite ve alt yapı çalışmalarını yürüten ekip, daha sonra McDonall Douglas firmasının sahibi ile bir dizi gizli görüşmeler gerçekleştirdi.
Fabrikanın taşınması...
Erbakan'ın talimatları doğrultusunda hareket eden bürokratlar, sivil uçak fabrikasını tamamıyla satın alarak Türkiye'ye taşıyacak ve zamana yayarak 5 yıl içinde çalışan Amerikalılar yerine Türk mühendis ve işçileri görevlendireceklerdi. Sivil havacılıkta geniş gövdeli yolcu uçağı MD 90 üretiminden sonra ise, fabrikası Türkiye'ye getirilerek deneyim kazandıktan sonra savunma sanayine ağırlık verilecekti.
Neden sonuç alınamadı?
Dönemin Başbakanı Erbakan'ın büyük bir gizlilikle yürüttüğü McDonall Şirketini satın alıp Türkiye'ye taşıma girişimi, uluslararası derin yapıları korkuttu. Harekete geçen küresel savunma lobisi, Türkiye'de 28 Şubat Darbe Planı yaparken, öte yanda büyük uçak firmalarını McDonall Douglas'ı satın almak için harekete geçirdi. Boeing firması, McDonall'ı satın alarak birleşmeyi gerçekleştirdi.
'Erbakan Hoca sayesinde mühendis oldum'
Yurtdışı pazarda ilgi görür mü bu uçaklar?
Evet, Türkiye bu uçakların ihracatını da yapacaktır. Bu uçağın pazarı hazır zaten. Bir de dünyada bu tip uçakların üreticisi çok fazla sayıda yok. Dolayısıyla fırsat pazarı da var. Türkiye 10. büyük ekonomi olabilmesi için bunlara sahip olması gerekiyor. Tasarımda en ileri düzeyi getiriyor. Uçak 'böyle ısmarladım, yaptım' gibi bir şey değil. Türkiye bu projeyle 'ben bu uçağı yaptım. Bundan sonra nükleer denizaltı yapabilirim' der. Bu uçak 30 kişilik şehirler arası uçuşta çok güzel bir tasarım güzel bir uçak.
Bir uçak mühendisi olarak proje sizi de çok heyecanlandırmış...
Necmettin Erbakan Hoca'yı hatırlamak lazım. Kıbrıs Savaşı zamanında ABD'liler ambargo uygulamıştı. 1 dolarlık parça yoksa uçamamıştık. Sayın Erbakan Hoca'nın başlattığı büyük bir kampanya vardı. İtalya'dan uçak alıp imal edecekti. Ben o sevda ile uçak mühendisi oldum.
Yüksekova seferleri full
Yeni hatlar açtınız. Ordu-Giresun ve Hakkari Yüksekova havalimanlarının seferlerinde doluluk ne oldu?
Full gidiyor. Bu havalimanına günde iki sefer yapıyoruz. Doluluk oranımız yüzde 85. 144 kişilik uçakla uçuyoruz. Gidiş dönüş full gidiyor. Üçüncü ve dördüncü seferi de koyacağız. Ordu-Giresun destinasyonu da aynı şekilde full gidiyor. Oraya üç seferle başladık. Beş sefere çıkmamızı istiyorlar. Türkiye'de iç hat yolcu sayısı 2003'ten bu yana 10 kat ARTtı. Bu artış Türkiye'nin orta sınıfın varlığını gösteriyor. Geçen yıl Türkiye'nin toplam yolcu sayısı 130 milyondu. THY olarak biz de yıl sonunda 303 uçak sayısına ulaşacağız. Yurtdışında 226 noktaya uçuyoruz.
'Bizi satın alın' diye gelen taleplerin sayısını unuttum
Romen Havayolları Tarom gibi diğer birkaç havayolu şirketini satın alma görüşmeleri yaptığınız doğru mu?
10 yıldır bu şirketin genel müdürlüğünü yürütüyorum. Ve bu yönde gelen talep sayısını unuttum. Ancak böyle bir alımın sözkonusu olmadığını açıkladık. THY yolcuda altı kat, ciroda 7 kat büyüdüğü için yoğun ilgi görüyor. Bizim aslında hiçbir havayolu şirketini alma yönünde bir kararımız yok. Ana gündem maddemiz bu değil. Yurtdışında en çok noktaya uçan havayolu şirketiyiz. Günde bin 200 sefer yapıyoruz. En az 2 bin sefer yapmalıyız. Bu nedenle gündemimiz daha çok uçak, daha çok sefer, daha çok pazar. Böyle olunca şirket satınalma gündemimizde yok. Biz 3. Havalimanı'na hazırlanmak istiyoruz.
Kıvılcımı Nuri Demirağ yaktı
Türkiye'de uçak üretim faaliyetlerinin tarihçesi eskiye dayanıyor. Ülkede ilk uçak fabrikasının kuruluşunda Nuri Demirağ'ın imzası bulunuyor. Devrin en zengin iş adamı olan Demirağ, 1936 yılında uçak fabrikasına kurma girişimine başlamış, deneme uçuşlarını yapabilmek için Yeşilköy'deki Elmaspaşa Çiftliği'ni satın almıştı.
Demirağ, bu arazinin üzerinde büyük bir uçuş sahası, hangarlar ve uçak tamir atölyesi yaptırdı. Bu alan, günümüzde İstanbul Atatürk Havalimanı olarak kullanılıyor.
Ardından Beşiktaş'ta kurulan uçak fabrikasında üretilecek uçak ve planörlerin planını Türkiye'nin ilk uçak mühendislerinden Selahattin Reşit Alan çizmişti. 1936'da ilk tek motorlu uçak üretildi ve Nu.D-36 adı verildi.
Fabrika 1950'de kapandı
1941'de tamamen Türk yapımı ilk uçak İstanbul'dan Divriği'ye uçtu. THK tarafından sipariş edilen 65 planör kısa sürede teslim edildikten sonra; NuD-36 adlı 24 eğitim uçağı tamamlanmış, deneme uçuşları İstanbul'da gerçekleşmişti.
THK'nın siparişi olan uçakların teslimi için Eskişehir'de bir kez daha test uçuşu yapılması talep edilmişti. 1938'de Nu.D-36 uçağı iniş yaparken, çevredeki hayvanlar hava alanına girmesin diye pistte açılan hendeğe düştü. Kazadan sonra THK siparişi iptal etti. Nuri Demirağ, mahkemeye verdiği THK ile yıllar süren bir mahkeme sürecine girdi. Mahkeme THK lehine sonuçlandı. Bu yüzden sipariş alamayan fabrika 1950'li yıllarda kapandı.
Rakamlarla THY
* 1933 yılında 5 uçaklık bir filo ile kurulan Türk Hava Yolları, bugün 276 (yolcu ve kargo) uçaklık filosu ile 226 uluslararası, 48 yurtiçi olmak üzere toplam 274 noktaya uçuyor.
* 2014 yılı Skytrax değerlendirmesine göre Türk Hava Yolları, art arda olmak üzere dördüncü kez 'Avrupa'nın En İyi Havayolu Şirketi', altıncı kez 'Güney Avrupa'nın En İyi Havayolu Şirketi' seçildi.
* star Alliance üyesi olan Türk Hava Yolları, 2010 yılında dünyanın 'En İyi Ekonomi İkram Servisi', 2013 yılında ise, 'En İyi Business Class İkram Servisi' ödüllerini kazandı.
* THY, bu yıl da Skytrax değerlendirmesinde dünyanın 'En İyi Business Class İkram Servisi' ve 'En İyi Business Class Özel Yolcu Salonu İkramı' kategorilerinde ödüle lâyık görüldü.
* THY'nin yılsonunda filosunda bulunan uçak sayısı 303'e çıkacak.
* Şirket 2020'de 400 uçağı aşkın bir filoyla hizmet vermeyi planlıyor. (Milliyet)
