Harflerin dünyası

Cumhuriyet'in beşinci yılında kabul edilen "Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun"da unutulan üç harf 85 yıl sonra açılım sürecinin bir adımı olarak özgürlüklerine kavuşurken 1 Kasım 1928'te gerçekleştirilen Harf Devrimi de bir kez daha tartışmaya açıldı. "Q, X ve W" harfleri yıllarını sürgünde geçirirken Türk tarihinin yüzyıllar boyunca yazıldığı "Elif, Be" ise adeta idama mahkum edilmişti. Kimilerine göre muasır medeniyet seviyesinin bir göstergesi olan Latin harfleri bazılarınca ise göz göre göre bir milleti cahil bırakmak manasına geliyordu. Değişikliğin üzerinden 85 yıl geçmişken hala soru işaretleriyle dolu bu konuya her araştırması ve kitabıyla ses getiren Sadık Albayrak, "Türkiye'de İslâmcılık-Batıcılık Mücadelesi" isimli son kitabında cevap aradı.


Gazeteci-yazar Sadık Albayrak'ın son kitabında gözler önüne serdiği anket çok konuşulacak.

Sadık Albayrak, kitabında Latin harflerinin kabulü öncesinde yapılan bir anketi gözler önüne sererken, dönemin önemli edebiyatçı ve alimlerinin bu inkılaba şiddetle muhalefet ettiğini de ortaya koyuyor. Öyle ki Cumhuriyet döneminin en büyük yazarlarından sayılan ve Mustafa Kemal'in eşi Latife Hanım'ın amcası olan Halid Ziya Uşaklıgil bile yeni harflerin kabulüne razı gelmediğini söylüyor. Sadık Albayrak'ın ifadesiyle "bu anketin yanı sıra daha pek çok münakaşalar yapılmışsa da zaman ve galebe, Latin harfleri taraftarlarının lehine işlemiş olduğundan iki yıl içinde Latin harfleri rayına oturtuluyor"... Albayrak'ın kitabında bahsettiği ankette dönemin önemli isimlerinin Latin harfleri yorumları ise şöyle:

"İlmi hayatımızda Latin harflerinin yeri yoktur"

Uşşakizade Halid Ziya (Uşaklıgil)
"Memleketin resmi ve ilmi hayatında Latin harflerinin yeri yoktur. Her iki yazıyı aynı anda mümarese (yatkınlık) ile yazıyorsunuz Latince yazı için sarf edeceğiniz zaman, diğerinden çok fazla olacaktır. Bunu hayatınız devamında yazacağınız yazılar için hesap ederseniz ömrünüzün yazı işinde sarf edilecek kısmının ne büyük bir ziyana uğrayacağını görürsünüz. (…) Esas itibariyle Latince harflerinin kabulüne tamamen muarızım (karşıyım)."

"30 asırlık kütüphaneye veda etmek…"

Necib Asım (Yazıksız) Bey (Erkek Muallim Mektebi Müdürü)

"Taraftar değilim. Çünkü en az 30 asırlık kütüphanemize veda etmek icap edecektir. Aradan 50 sene geçtikten sonra evlatlarımız nazarında kütüphanelerimiz Avrupa'daki Şark Bilimcileri'nin gördükleri şekle girer. Ve bugünkü Türkçeyi ayrıca tahsil etmeleri icap eder."

"Türk milleti o zaman medeni mi oluverecek"

Kemalzade Ali Ekrem (Bolayır) Bey (Darü'l-Fünun Müderrisi)

"Ben Latin harflerinin kabulüne taraftar değilim. (…) Latin harflerini kabul edeceğiz de ne olacak? Türk milleti o zaman medeni mi oluverecek? Milletlerin medeniyetleri, lisanların kolaylığı ile ölçülmez."

"Japonlar da kullanmıyor"

Cevded Bey (Erkek Muallim Mektebi Öğretmeni)

"Terakki ve medeniyetin her sahasında bugün İngilizlere yetişen Japonlar, Latin harflerini kullanmıyorlar."

"Yeni harflerin getireceği anarşi…"

İbrahim Alaaddin (Gövsa) Bey (Erkek Muallim Mektebi Müdürü)

"Kelimelerin imlasını tespit eden bir sözlük yapılmazsa yeni harflerin vücuda getireceği anarşi eskileri mumla aratacaktır."

"Lehçemizi ifade edemez"

Veled Çelebi (İzbudak) Bey

"Ne Latin seslileri, ne de Latin sessizleri bizim lisanımızın lehçesini ifadeye kâfi değildir."

"Telaffuz kolaylaşmaz"

İbrahim Necmi Bey (Galatasaray Lisesi Edebiyat Muallimi)

"Latin harflerinin kabulü, kelimelerin telaffuzunu kolaylaştıracağını iddia edenler yanılıyor."

"Sizin için henüz mümkün değildir"

Profesör Gombuteş Zoltan (Meşhur Macar dilbilimci)

"Latin harflerini kabul etmek istiyormuşsunuz. İlmi nazar-ı dikkate alıyorsanız Latin harflerini kabul, sizin için henüz mümkün değildir."

"İlerlemeye mani değil"

Avram Galanti (Darü'l Fünun Müderrisi)

"Arabi harfleri ilerlemeye mani değildir."
İngilizlerin "Harf Devrimi" Coşkusu

"Münferid Bir Millet Olarak Tanıtılan Türkler Artık..."

Albayrak'ın kitabında yer alan değişimle ilgili en çarpıcı yorumlardan birisi de İngiliz Times gazetesine ait. Kısa bir dönem önce İstanbul'da işgalci olarak bulunan İngilizlerin dünyaca ünlü gazetesi Times, Türkiye'de yeni harflerin kullanılmasıyla ilgili olarak bir başmakale yayınlarken şu ifadeleri kullanıyor: "Arap harfleri ile yazılan Türkçenin müşkülatı ile mücadele etmeyenler, yeni yazının kabulündeki faydaları takdir edemezler. (…) Asırlardan beri yabancı ve münferit bir millet tanıtılan Türkler bu hareketle her zamandan fazla garba yaklaşmış bulunuyorlar. Bu büyük yenilik Türklerin mukadderatlarını emniyet ettikleri büyük reise layık bir modernleşmedir."

TAHA DAĞLI / AKTÜEL