“Beni kör kuyulardan tasavvuf çıkardı”

Senarist Ayşe Şasa 1941 yılında İstanbul'da doğdu. "Muradın Türküsü", "Gramofon Avrat", "Ah Güzel İstanbul" gibi birçok filmin senaryosuna imza attı. Film ve dizi senaryolarının yanı sıra "Yeşilçam Günlüğü", "Delilik Ülkesi'nden Notlar", "Şebek Romanı" adlı üç de kitap yazdı. Şasa'nın sıradışı hayatını anlatan, Timaş Yayınları'ndan çıkan "Bir Ruh Macerası" adlı kitap Şasa'nın zenginlik içinde başlayıp ıstıraplı bir şekilde devam eden hayatının bir özeti. Nihilizmden tasavvufa uzanan derin bir yolculuk onunkisi…

Ayşe Şasa'nın hayatına sıradışı dedik, açıklayalım; onunki nihilizmden tasavvufa uzanan, neredeyse her noktası sıkıntılı, meşakkatli bir yol. 1941 yılında İstanbul'da hayata gözlerini açan Şasa dönemin ekonomik olarak oldukça güçlü ailelerinden birinin kızı olarak dünyaya geldi. Ayşe Hanım'ın kendi tanımıyla hayatının ilk yarısı "kâbus" gibi geçti. Çocukluğu ve ilk gençliği varoluşuna anlam vermeye çalışmakla geçen Şasa'nın sonraki yılları ise yaşadığı hezeyanları, buhranları atlatmaya ve yaşama tutunmaya çalışmaktan ibaret. Çocukluğundan itibaren ruhi sıkıntılar yaşayan Şasa'ya uzun zaman teşhis koyulamadı, hatta doktorları "Akıllı mısın deli mi, yoksa Hamlet misin" diye ona akıl sordular. Sonunda konan nihai teşhis; şizofreni oldu.

Ayşe Hanım kereste ticaretiyle uğraşan ve çok başarılı olan, aslen Çerkes olan Avni Bey ile çok sert yetiştirilmiş Kafkas muhaciri bir annenin çocuğu. Başbakanlarımızdan Rauf Orbay'ın yeğeninin kızı… Yediği önünde yemediği arkasında, dönemin en iyi okullarına giden, köklü bir ailesi olan Şasa'ya bunların hiçbiri yetmiyor… Neredeyse doğumundan itibaren mutsuz… Şasa, doğumunu şöyle anlatıyor: "Amerikan Hastanesi'nde doğmuşum. Doğar doğmaz oldukça büyük bir dertle karşı karşıyayım. Annem Çerkes bir aileden geldiği ve pederşahi etkiler altında olduğu için bir erkek çocuk beklerken, kız doğurduğuna fevkalâde üzülüyor; hatta bir süre bana süt vermekten bile kaçınıyor… Böyle bir başlangıç var hayatımda, şimdi ben döner döner bunu düşünürüm. Hastanede yeni doğan bebekler annelerine süt emzirmeye götürülürken ben yatağımda yalnız bırakılmışım demek ki…"

Annenin yaşadığı hayal kırıklığı hızla düzeliyor ve küçük Ayşe aileye katılıyor. Elbette dönemin vazgeçilmezi olan mürebbiyesi ile. Bir Macar Yahudisi olan Frau Katie ilk çocukluk döneminde Ayşe Hanım'ın mürebbiyesi oluyor. Zengin, yüzünü Batı kültürüne dönmüş, modernite adına ortaya çıkan tüm yenilikleri kabule hazır bir ailenin kızı olmak kolay olmamış elbette. Mürebbiye gözetiminde çok sıkı disiplin altında yetiştirilmiş Ayşe Şasa… Bütün bu imkânlar başka bir çocuk için çok geliştirici, rahatlatıcı olabilecekken, henüz çok küçük bir çocukken bile adalet arayan, varlığını anlamlandırmaya çalışan Ayşe için tabir uygunsa boğucu olmuş. Türk kültürüne yabancı mürebbiyelerin bu boğucu ortama katkıları büyük; "Schwester Katie bizi çocuk arabasıyla Taksim Parkı'nda geziye götürüyor ve orada diğer mürebbiyelerle buluşuyorlar. Tahmin ediyorum üzerime çullanan korkuların asıl sebebi bu mürebbiyelerdi. Savaş yıllarındayız, bu insanlar savaştan kaçmışlar, İkinci Dünya Harbi'nin acılarını taşıyorlar, geceleri evdeki hizmetkârlarla beraber radyo dinliyorlar ve sürekli savaşın felaketlerini konuşuyorlar. Ölümden bahsediyorlar, bombalardan, yangınlardan bahsediyorlar, korku verici olaylar anlatılıyor ve bunlar küçücük yaşımda, benim şuuraltımda, uzun süre hayatımı çok kötü şekilde etkileyecek çok derin bir tesir bırakıyor. Hitler'in adı geçiyor, Nazilerin adı geçiyor, Gestapo'nun adı geçiyor…" Ayşe Hanım'ın çocukluğu bu koşullar altında geçiyor. Ve gördüğü ilk halüsinasyon da tam da bu dönemlere rastlıyor.

Yine mürebbiyesi ile yaptığı bir Yıldız Parkı gezisinde çıkış yolunu bulamıyor, parktan çıkamıyorlar. Çıkış yolunu ararken ölesiye korkan küçük Ayşe, yol kenarında elleri ve dizleri üzerinde sürüklenen bir adam görüyor. Şasa'ya göre bu gördüğü ilk halüsinasyon. Okuldaki adı; "Aptal Ayşe!" Bu dönem o kadar sıkıntılı olur ki, bu küçük Ayşe'nin okul hayatına da yansır; okulda adı "Aptal Ayşe"ye çıkar. "Okulda çok ezik ve zavallı bir çocuğum. Performansım çok düşük. Derslerim çok kötü. Hocalar, talebeler bana geri zekâlı muamelesi yapıyorlar. Alay ediyor çocuklar benimle. Hiç arkadaşım yok. Hep bir melankoli hâli var üzerimde, ağır bir depresyon geçiriyorum" diye tarif ediyor o dönem yaşadıklarını… Okulda bunlar yaşanırken, ev de Ayşe için bir sığınak olmaz. Hayat büyük bir disiplin altında akar ama büyük davetlerin verildiği, misafirin hiç eksik olmadığı evinde Ayşe Şasa yalnızlık çeker. Yatılı geçen ortaokul yıllarında ise Ayşe'nin yalnızlığı artar ama duyduğu korkuyu bastırmak için derslerine asılınca birden bire "Aptal Ayşe"nin yerini; parlak "yıldız" öğrenci Ayşe alır. Yazı macerasının başlaması da bu yıllara rastlar. 12-13 yaşlarında Çiftehavuzlar Postası adlı kendi hazırladığı bir dergi yapar. Bu dönemde macera romanları, çocuklar için yazılmış İngilizce kitaplar okur bol bol. Ortaokulun ardından Arnavutköy Amerikan Kız Koleji yılları ise önceki yılların devamı gibi… Ayşe'nin yalnızlığı iyice derinleşir, ailesinin yaşadığı refah içindeki hayat onu iyice utandırır. Kendi yaşadıkları hayatın dışında başka bir şey olduğunu ve onu bulmak gerektiğini düşünmeye başlar. Bu arada okuduğu kitaplar da değişir yavaş yavaş; James Joyce, Kafka, Camus, Sartre okumaya başlar. Bir yerden duyduğu; "Allah yoktur" iddiası üzerinde kafa yorar. Şasa bu okuma düzeninin kendisine pahalıya patladığını şöyle anlatıyor: "Kendi muhteşem klasiklerimizi kavrayamadan modern edebiyata dalmanın ne büyük çöküntülere sebep olacağını çok sonradan fark edecektim."

"Mutsuzluk arıyorum"
Nihilist eğilimleri gün geçtikçe artar Ayşe Şasa'nın; "Mutluluk bir burjuva illüzyonudur" onun için: "Böyle diyorum ve mutsuzluğu aramaya başlıyorum. Binbir muzırlık icat ediyorum adeta, daha mutsuz olmak için…" Şasa özel enerji harcar mutsuz olmak ve mutsuzluğuna neden olduğunu düşündüklerini mutsuz etmek için… Çok da zorlanmaz mutsuz olmakta, döndüğü her köşede mutsuzluğu, tabir uygunsa katmerlenerek artar. Ruhi sıkıntıları da mutsuzluğu ile paralel bir şekilde derinleşir. Nihilizmden sosyalizme doğru kayarken, aile koşulları iyice sorun olur onun için… Hem sosyalist hem de varlıklı bir ailenin kızı olmak kolay değildir. Yine alay konusu olur bulunduğu çevrelerde. Çevresi değiştikçe ailesiyle olan zayıf bağı iyice zayıflamaya, sorunlar artmaya devam eder. Bu arada sinemaya olan merakı iyice belirginleşir. Ve ilk evliliğini yönetmen Atilla Tokatlı ile yapar.

Aile kesinlikle karşı çıkar bu evliliğe. Ama kızlarına dinletemezler. Ailenin bu evliliğe bu kadar uzak olması onu iyice teşvik eder evlenmeye… Sonunda ailesinin canını yakacak bir malzeme bulduğunu düşünür. Ama içinde bulundukları ciddi yoksulluk ve Atilla Bey'in ukalalıkları kısa sürede evliliği çekilmez hâle getirir. Ayşe baba evine döner. İnat üzerine gerçekleştirdiği evliliğinin ardından kendini toparlayınca Atıf Yılmaz ile çalışmaya başlar. Bu çalışmanın içinden Şasa'nın ikinci evliliği çıkar. Atıf Yılmaz ile gönül rahatlığı ile evlenir çünkü ailenin; toplumda iyi bilinen başarılı bir sinemacı olan Atıf Yılmaz'a itirazı olmaz. Ayşe Şasa evlenince Yılmaz'ın Şişli'deki bekâr evine taşınır. Kendi ailesinin beş yüz metrekare evinden sonra, hiçbir konforu olmayan, bu küçük çatı katı Ayşe Şasa'ya gerçek bir yuva olur. Orada kendini mutlu ve güvende hisseden Şasa için oldukça verimli geçen bu dönem, hastalığının ortaya çıkmasıyla La Paix hastanesinde sonlanır. "Çok zorlu günler… Ben ziyarete gelenlerin; annemin, babamın, Atıf'ın farklı siyasi kamplara, devletlere ait casuslar olduğunu zannediyorum. Naziler, Gestapo filan… Uzayda büyük bir savaş oluyor, cuntalar savaşıyor; işkence odalarından gelen çığlıkları duyuyorum."

Hastaneden çıkınca bir süre ailesinin yanına yerleşiyor ve bu arada eşi Atıf Yılmaz ile olan tüm bağı kopuyor. Böylece bir sayfayı da kapatıyor Şasa… 1980 yılına kadar Gayrettepe'de ailesinin aldığı evde hastalığıyla mücadele ediyor. Bazen yurtdışına gidiyor tedavi olmak için… O günler için "kuyunun dibindeydim, diri diri gömülmüş gibiydim" diyor. Tam o günlerde hayat muhasebesi yaparken Yeşilçam'dan arkadaşı ünlü senarist Bülent Oran aklına düşüyor, arayıp not bırakıyor; "Bülent beni arasın." Bülent Oran arıyor Ayşe Hanım'ı. Evleniyorlar bir süre sonra. Bülent Oran bir daha ayrılmıyor Ayşe Hanım'ın yanından, adeta pervane oluyor için… Birlikte mücadele ediyorlar, Şasa'yı "yiyip bitiren" hastalıkla…

Kurtuluşu tasavvufta buldu Ayşe Şasa'nın hayatı tedavi için Londra'da bulunduğu sırada eline geçen bir katalogda rastladığı bir kitap ile değişiyor. Muhiddin İbni Arabi'nin eseri Füsusu'l Hikem. Kitabı ediniyor Ayşe Hanım fakat okuması için aradan bir-iki yılın geçmesi gerekiyor. Hayatındaki büyük değişimi bakın Şasa nasıl anlatıyor: "İdrakimin diri olduğu bir zamanda Füsus'u okumaya başlıyorum. Füsus çok ağır bir eser, kolay bir eser değil. Bir müddet sonra mantıkla, akılla izah edilemeyecek bir olay vuku buluyor, önümde sanki büyük bir sevinç ışığı, bir aydınlık deniz beliriveriyor… Hazret, Füsus'ta hep, Allah'ın Rahman sıfatını öne çıkararak kainatın, âlemlerin tasvirini yapıyor, manalandırıyor… ve orada tasavvuf adamlarının çok sevdiği meşhur hadisi zikrediyor; 'Ben gizli bir hazineydim, bilinmeyi istedim!' Bu hadis-i kudsi sarıp sarmalıyor beni…" Şasa yıllarca yaşadığı kuyudan tasavvufa yönelerek kurtuluyor. Ruhunun ıstırabını Kuran'la dindiriyor. Nihilizmden, sosyalizmden geçen yolu, bir "u" dönüşü ile tasavvufa çıkıyor, huzuru buluyor ve sık sık şunu tekrarlıyor: "Ben gizli bir hazineydim, bilinmeyi istedim!"

IRAK KRALI FAYSAL İLE ARKADAŞTI
"Lise yıllarımda su kayağı beni çok cezbetmişti. Kayakla akrobatik numaralar yapmaya başlamıştım. Osmanlı Hanedanı'ndan Dürrüşşehvar Sultan'ın oğlu, Haydarabad Nizamı'nın torunu Prens Bereket ile arkadaş olmuştuk bu su kayağı fasıllarında. Ve kendisi bir kayak şampiyonuydu. Nice'te bulunmuş, oralarda kayak yapmış. Tahtadan bir tramplen yapmıştık denizin içine. Bu tramplenden atlamak isteyenler çok oldu. Prens Bereket öğretti. Fakat benden başka yapabilen çıkmadı. Su kayağı ile de çok tehlikeli şovlar yapardım… Prens Bereket'in arkadaşı Irak Kralı Faysal vardı; rahmetli. Kendisiyle spor vesilesiyle arkadaş olduk. Daha sonra Irak ihtilâlinde katledildi. Hiç unutmam, Britannica'nın maddelerini ezberlerdi; 'D' harfine gelmişti, tamamlayamadı… Peşinde badigardlarla dolaşırdı; badigardlar aramızda mizah konusuydu. "

NECLA BAYRAKTAR / AKTÜEL
Aktüel Dergisi'nin 10 Aralık 2009 tarihli 206'ıncı sayısında yer alan haberdir