Ezber bozan öneri: Patent sistemi kaldırılsın mı?

Bir ülkeyi dünya lideri ve gücü yapan nedir sorusu karşısında aşağıda verilen şıklardan hangisini işaretlersiniz? a) Ordu b) Ekonomi c)Nüfus d) İnovasyon . Belki de "d" şıkkı yer almasa pek çoğumuzun aklına inovasyon gelmeyecek. Fakat eski başkanlardan, mucit Thomas Jefferson'ın ülkesi ABD'ye bakıldığında geliştirdiği patent sisteminin dünya lideri olmasında büyük pay sahibi olduğu söylenegelir. Farklı sektörlere dair pek çok buluşun yapılmasına ve dünya pazarına çıkmasına bu köklü patent sisteminin yol açtığı vurgulanır.

Bu açıdan dünyanın bir numaralı arama motoru Google'ın temel arama hizmetlerinden birinin ABD kaynaklı 7 milyonun üzerinde pek çok patentin orijinal çizimlerine ve açıklamalarına ulaşmayı sağlayan Google Patent olmasına şaşmamak gerekir. Hâl böyle iken bugün ABD'de patent sisteminin inovasyona zarar verip vermediği tartışılmaya başlandı. St. Louis Federal Bankası'nda araştırmacı olarak da görev yapan iki ekonomist Michele Boldrin ve David K. Levine yayınladıkları "Patente Karşı Kanıt" adlı çalışmalarıyla ABD'de patent sisteminin tamamen ortadan kaldırılması gibi radikal bir öneri getiriyorlar. Bu öneriyi getirirken de tarihsel sürecin ve yapılan araştırmaların patentin inovasyon ve üretkenliği teşvik edip olumlu olarak etkilediğine dair herhangi bir kanıt sağlamadığını ileri sürüyorlar.

Onlara göre ABD'de patent artışı çok yüksek seviyelere çıkmasına ve buluşlara ve patentlere yönelik yasal koruma güçlendirilmesine karşın, ABD ekonomisinde teknolojik gelişme ya da AR-GE harcamalarının seviyesinde büyük çaplı bir artış görülmedi.

Bu iki araştırmacı tarihsel süreç dikkate alındığında ve uluslararası örneklere bakıldığında zayıf patent sistemlerinin sınırlı yan etkileriyle inovasyonu arttırdığını, bunun yanında güçlü patent sistemlerinin inovasyonu yavaşlatıp pek çok olumsuz yan etkiye yol açtığını iddia ediyorlar. Tespitlerinden hareketle radikal bir öneri getiriyorlar. "Patentleri ve bu sistemi terk edelim, lobi faaliyetlerini ve rant elde etmeyi engelleyen başka hukuki araçlar geliştirelim."

Bu konuda yapılan 24 akademik araştırmayı ele aldıkları bir mega çalışma sonucunda patentler ve inovasyon arasında bir bağlantı bulunamadığını ve patent rejiminin güçlendirilmesinin sadece daha fazla patentin alınmasını arttırdığını söylüyorlar.

Peki patent sistemlerinin güçlendirilmesi ve patent sayısının artması neden inovasyonu teşvik etmek yerine ona köstek oluyor? Bu soruyu, "Patent düzenlemeleri daha önce alınan patentler dolayısıyla tekellere yol açıyor, yeni mucitler önceki patent sahiplerinin açtığı davalar, yaptırımları ve lisans talepleri ile mücadele etmek zorunda kalıyor" diyerek cevaplıyorlar.

Özellikle son yıllarda geleceğin buluşlarını gerçekleştirmek açısından bu tekeller ciddi engel teşkil ediyor onlara göre, zira artık akıllı cep telefonu gibi modern ürünler, içerisinde çok sayıda farklı unsuru ve buluşu içeriyor. Yeni icatlar yapabilmek için de bu buluşlardan ve farklı çok sayıdaki patentten faydalanmak gerekiyor.

Savunma amaçlı patent savaşları tüketiciye zarar

Bu iki akademisyene göre patentler özellikle de bilişim sektörüne zarar veriyor. Artık bilişim dünyasında Google, Microsoft ve Apple gibi büyük şirketlerin patentleri bünyelerine katmalarının sebebini yeni ve yararlı inovasyonlar geliştirmekten ziyade bir tür birbirlerine karşı savunma amaçlı silah yarışı olarak adlandırıyorlar. Apple ve Microsoft'un Google'a karşı açtıkları patent davalarına karşı Google yeni patentleri satın alıp bünyesine katarak savunma yapmaya çalışıyor. Yazarlar savunma amaçlı bu patent savaşlarının ise son kullanıcıya yani tüketiciye yüz milyonlarca dolarlık davalar sonucunda yüksek fiyat olarak yansıdığını söylüyorlar. Bilişim sektörü dışında sağlık sektöründe bu tip savaşların ilaç maliyetlerini arttırıp kamu sağlığını olumsuz etkilemesi de önemli bir vurgu olarak öne çıkıyor.

TÜRKİYE'DE DURUM NE?

Prof. Dr. Habip Asan
(Türk Patent Enstitüsü Başkanı)
*Türkiye'de son yıllarda patent artışının temel nedeni nedir?
Sınai mülkiyet başvurularındaki artışlarda Türkiye'nin son yıllarda göstermiş olduğu ekonomik performansın etkisini yadsıyamayız. Son 10 yılda sınai mülkiyet başvurularına baktığımız zaman yaklaşık üç kat arttığını görüyoruz.

*ABD'deki patent sisteminin kaldırılmasına yönelik tartışmayı nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bu tür tartışmalar ABD'de ve dünyada uzun süredir devam ediyor. Her sistemde olduğu gibi, karşıt görüşlerin ve fikirlerin olması doğaldır. Ancak bu konuda yapılan yayınların, değerlendirmelerin çok küçük bir bölümü sistem hakkında olumsuz görüşler içeriyor. Genel kabul gören görüş sistemin iyi işletilmesi durumunda amacına hizmet ettiği yönünde.

*Türkiyede benzer bir durum var mı?
ABD'deki patent sistemi ile ülkemizdeki patent sistemi temel olarak benzer özellikler gösteriyor, ancak teknik detaylarda bazı farklılıklar var. Örneğin ABD'de yazılımlar ve iş metotları patentle korunabilirken, ülkemizde bu konular patentle korunmuyor. Bizim sistemimiz daha çok Avrupa'da uygulanan patent sistemiyle paralel. Ayrıca Şubat 2012 yılında yapılan düzenleme ile ABD'nin patent sistemini "buluşçuya öncelik" prensibinden "başvuru yapana öncelik" prensibine geçiş yaparak, Avrupa sistemine yaklaştırdığını görüyoruz.

"Bizde devlet patenti teşvik etmeli"
Avukat Ebru Ergeçe (Patent davaları uzmanı)
Patent sistemlerinin inovasyonu engelleyici ya da yeni girişimcinin önünü tıkayacağı bir özelliği yok. Aksine, bir patent belgesi sahibi olabilmek adına yapılan ilk girişim Ar-Ge faaliyetleridir ve bu Ar-Ge faaliyetleri neticesinde elde edilen yenilikler koruma altına alınıyor.
Bu anlamda patent alma süreci öncesinde, yapılan araştırma ve bilinen önceki tekniğin geliştirilmesi noktasında inovasyon karşımıza çıkıyor. Bir buluşun ortaya çıkması esasen inovasyonun bir sonucu.

Bu anlamda patent sistemlerinin inovasyonu olumsuz yönde etkilemesi söz konusu değil. Tam tersine inovasyon ve patent arasında çok sıkı bir bağ var ve inovasyon sonucu ortaya çıkan buluş dünyada yeni ise patent korumasından faydalanılıyor. Ülkemizin ekonomide ve sanayide ilerleyebilmesi için şüphesiz ki teknolojik gelişmelere ayak uydurması ve vatandaşlarını bu alanda ilerleyebilmesi için patent başvurusu yapmaya teşvik etmesi gerekiyor.

Patent nelere engel oluyor?
Örneğin Microsoft büyük ve genişleyen Android telefon pazarı için telefon üreticilerinden lisans ücreti istedi. Motorola Mobility dışında bütün cep telefonu üreticileri bu ödemeyi kabul etti, Motorola ise bahar 2012'de ilk savaşını ABD Uluslararası Ticaret Komisyonu'nda (mahkemede değil) kaybetti. Microsoft modern akıllı telefonlarda ender kullanılan meeting-schedule özelliği için lisans ödenmesini istiyor. Bu özellik modern akıllı telefonlarda kullanılan binlerce patentli fikirden sadece birisi ve her patent sahibi potansiyel olarak benzer lisans ücretini isteyebilir.

KEMAL PEHLİVANOĞLU