Türkiye'de basın, devlet, hükümet, muhalefet ve doğal olarak da kamuoyu Amerika'da düşünce kuruluşları nasıl çalışır, ne yaparlar, hangi düşünce kuruluşu ne kadar önemlidir, ne derecede resmi politikaya etki yapar pek bilmiyor. Bilmek zorunda da değil. Ama sorun bu bilgisizlik, kötü niyet ve önyargı ile birleşince ortaya çıkıyor. İşte o zaman ortaya abuk sabuk komplo teorileri çıkıyor. Washington kaynaklı herhangi önemsiz bir yorum veya her ay yüzlercesi yapılan düşünce kuruluşu toplantılarından bir tanesi bir bakıyorsunuz ABD devletine mal edilmiş, sanki "yeni bir CIA planı" gibi sunuluyor.
Basit bir soru soralım: İstanbul'da TESEV gibi bir düşünce kuruluşu bir toplantı yapsa ve bu toplantıdan bir rapor ve çözüm öneri çıkacak olsa, Sayın Baykal veya Sayın Bahçeli bu raporu Türk devletinin bir planı gibi görür mü? Aslında keşke ciddiye alıp okusalar böyle raporları. Belki Türkiye daha başarılı bir muhalefete sahip olurdu o zaman.
Neyse konumuza dönelim. Bence sorun genel anlamda Amerika konusunda bir bilgisizlik ve ön yargı oluşu. Bu sadece Türkiye'ye özgü değil. Dünya genelinde böyle bir eğilim var. Her taşın altında bir komplo ve Amerikan parmağı aramak birçok ülkede "aydın" olmanın temel şartlarından biri sayılıyor. Yanlış anlamayın. Bazı konularda Amerika'ya kızmak tabii ki en doğal hakkımız. Zira Amerikan devleti her zaman iyi niyetle hareket etmiyor, hatalar yapıyor. Mesela soğuk savaş döneminde Latin Amerika'da birçok darbeye destek verdi Washington. Hatta 12 Eylül'e , Pakistan'daki darbelere, Ortadoğu'daki otoriter rejimlere hep destek verildi. Eskiden komünizm şimdiyse radikal İslam korkusu nedeniyle çok hatalar yaptı ABD. En son olarak da Bush yönetiminin Irak' ta yaptıkları ortada.
Ama Amerika konusunda eleştiri yaparken veya komplo teorisi kurarken bazı dikkat edilecek noktalar var. En azından bazı basit gerçekleri dikkate almalılar. Mesela düşünce kuruluşları ve gazeteler. Neden bunları sanki ABD devleti gibi yansıtıyoruz? Önemsiz bazı düşünce kuruluşlarını ve gazeteleri fazlaca ciddiye alıyoruz. Mesela basınımız hâlâ Washington Times gazetesinin ciddiye alınmaması gereken ikinci sınıf bir gazete olduğunu idrak edemedi. Bir kez daha ifade etmekte yarar var. Ciddiye alınması gereken gazeteler şunlar: New York Times, Washington Post, Los Angeles Times, Boston Globe ve bazen Wall Street Journal. Gerisi fasa fiso.
Washington'da yaşayan bir araştırmacı olarak Türkiye'deki okurları bu şehirdeki bazı düşünce kuruluşları konusunda da biraz aydınlatmak gerektiğine inanıyorum. Bu kuruluşlar genelde ABD hükümetinden bağımsız çalışırlar. Genelde diyorum zira ABD devleti tarafından kurulmuş ve finanse edilen düşünce kuruluşları da var. Mesela Pentagon için araştırmalar yapan 'RAND Corporation' bunlardan biri. Tabii ki devletten para almıyor olmak ile siyasi olarak bağımsız olmak aynı şey değil. Washington'da birçok düşünce kuruluşu siyasi açıdan ya Demokratlara, ya da Cumhuriyetçilere yakın. Mesela muhafazakâr olan düşünce kuruluşları şunlar: American Enterprise Institute, Heritage Foundation, Nixon Center, CATO Institute. Merkez sol ve Demokratlara yakın Center for American Progress ve Brookings gibi kurumların yanında bir ideolojik yönü ağır basmayan ve daha objektif sayılan düşünce kuruluşları var. Bunların en prestijlisi merkezi New York'ta olan Council on Foreign Relations. Gene objektif olma çabası güden ve belirli bir ağırlığa sahip bazı kuruluşlar şunlar: Carnegie Endowment for International Peace, Center for Strategic and International Studies, Woodrow Wilson Center. Peki Türkiye'de gündeme gelen Atlantik Konseyi nedir? Küçük, fazla etkisi olmayan bir düşünce kuruluşu. Büyük olsa da ne fark eder zaten? Sonuçta devlet adına konuşmuyor. Bir kaşık suda fırtına çıkarmanın anlamı yok. Ciddi komplo biraz ciddiyet gerektirir.