Türkiye toplumu her zaman olduğu gibi sağduyusuyla değişimi tercih etti ve siyasetin yarattığı gerginliği müthiş bir ustalıkla aşağı çekti. Ne yüzde 65'lere ulaşan bir evet deyip iktidarı şımarttı, ne de hayırcıları yüzde 50'ye yaklaştırarak Türkiye'nin karamsarlığa sürüklenmesine izin verdi. Kısaca bir kez daha ustaca siyaseti dizayn ederek toplum mühendislerine iyi bir ders verdi.
Kuşkusuz sonucun böyle çıkmasında başta AK Parti olmak üzere Saadet Partisi, BBP, EDP ve DSİP gibi siyasi partilerin çalışmasının büyük katkısı oldu. Ama sadece onlar değil, bu cepheye başka aktörler de katkı sundu. Demokrat ve liberal aydınlar, sivil toplum örgütleri, Kürt demokratları gibi. Ama iki aktöre özel dikkat çekmek gerekiyor. Gülen Hareketi ve eski DP Genel Başkanı Süleyman Soylu.
Gülen Hareketi, bütün gücüyle referandum sürecine asıldı ve sonucun evet çıkmasında önemli rol oynadı. Belki Gülen Hareketi kadar olanağı ve etkisi yoktu ama Soylu da bir siyasi aktör olarak adeta "tek başına" bir parti gibi çalıştı. Türkiye'yi arkadaşlarıyla karış karış dolaşıp demokrasi mücadelesine destek verdi. Böylece DP geleneğini canlı tutarak o geleneği statüko ile buluşturan Demirel-Cindoruk ve Mesut Yılmaz üçlüsünün siyaset sahnesindeki sanal varlıklarını bitirdi. Bir başka konuda da Soylu'nun hakkını vermek gerekiyor. O da şu, Soylu'ya daha İzmir Tire'de başlattığı geziden itibaren sık sık aynı soruyu sordum; "Anadolu nasıl bir tepki verecek?"
Cevabı son güne kadar, hiç değişmedi:
"Bu referandumda evet oranı yüzde 58'le 62 arasında çıkar."