Çocukların çok rağbet ettiği Pepee, Caillou, Wings, Chuggington (Çuf çuflar), Ben 10 gibi çizgi film karakterleriyle süslü çantalardan aldık. Mercan'da "korsan" çantalar, 10 liradan başlayıp 80 liraya kadar çıkıyor. Çoğu lisanssız ve Çin'de üretilen çantaların en ucuzu olan 10 liralıktan alarak işe başladık. Sonra farklı bir çantacıdan 15 TL'ye başka bir sırt çantası. Aldığımız bu iki çanta da bir üretici ya da ithalatçı etiketi yok. Sadece birinde satıldığı mağazanın iliştirdiği etiket bulunuyordu.
Üçünçü çantacıya çocuğuma alacağım çanta yüzünden endişeli olduğumu, kanserojen madde içermeyen bir çanta aradığımı söylüyorum. Satıcı bana 20 TL'lik yine Çin'de üretilen piyasanın bilinen şirketlerinden birinin etiketi olan bir çantayı göstererek bir sorun yaşamayacağımı söylüyor. Çantadaki etikette (kanserojen olan) "Azo Boyar madde, fitalat ve ağır metal içermez. Sağlığa zararlı herhangi bir katkı maddesi içermez" yazıyordu. Büyük ve dikkat çekmesi için kırmızıyla yapılmış ünlem işaretinin bulunduğu "Çocuğunuzun sağlığı için" başlıklı uyarı etiketinde ise, "Sevgili anneler ve babalar!.. Aldığınız bu orjinal ürün, çocuğunuzun karşılaşabileceği fiziksel ve kimyasal etkilerden korunması için dahil olduğu ürün sınıfına uygulanan standart testlerden geçmiştir. Korsan ürünlerin çocuğunuzda kanser ve tedavisi zor sağlık sorunlarına neden olabileceğini unutmayınız!" ifadeleri vardı.
Çantaları aldıktan sonra Bakırköy'e uğrayıp üzerinde fiyonk ve renkli küplerin bulunduğu Çin malı kalemlerden 9 TL'ye üç adet alıp doğruca İstanbul Esenyurt'ta bulunan İstanbul Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği (İHKİB) tarafından 1998'de kurulan Ekoteks Tekstil, Ekolojik Test ve Araştırma Merkezi'nin yolunu tuttum. Bu laboratuarı kar amacı gütmeden, sektörün ihtiyacı için kurulmuş olması nedeniyle seçtim. Laboratuar 2002'de Alman Akreditasyon Kurumu DAR'dan ISO 17025 akreditasyon sertifikasına sahip. Laboratuar Türk Akreditasyon Kurumu, TÜRKAK'a da akredite.
Laboratuvarda çocuğum için çanta alan duyarlı ve endişeli bir baba olarak, kamuoyunda konuşulan kanserojen madde dolu okul malzemelerinden ürktüğümü anlattım. Elimdeki ürünleri test ettirmek istediğimi ve bu sıralar gündemde olan fitalat ile azo boyar maddelere bakmalarını istiyorum. Aldığım çanta ve kalemler için bir test formu doldurarak laboratuvardan ayrılıyorum.
Dört gün sonra istediğim test raporlarının hazır olduğu telefonunu alınca doğruca laboratuara gittim. Önce 3'er sayfalık 3 kalemin raporunu aldım. Kalemlerden ikisi incelenen 11 fitalat çeşidi ve azo boyar maddeler yönünden temiz çıktı. Ancak en sevimli gözüken kalemin öğrencilerin sık sık ağzına soktuğu, başındaki renkli küpünde fitalat tespit edilmiş. Elimdeki rapor yasalara göre binde 1 olması gerekirken, normalden 1904 kat fazla yani yüzde 1.94 oranında fitalat bulunduğunu belirtiyor.
Çantalarla ilgili araştırılacak katmanlar fazla olduğu için raporlar 7'şer sayfa. Çantaların ön yüzü, yan tarafındaki baskılı yüz, tutamağı, zemini ve şeritleri tek tek araştırıldı. İlk olarak üzerinde kız çocuklarının bayıldığı Winx karakteri bulunan 10 liralık korsan çantanın raporuna baktım. Çanta da azo boyar madde yok. Bakılan 11 çeşit fitalattan 5'i tespit edilmiş. En çok fitalat yüzde 11.2 ile çantanın tutamağında bulunmuş. Diğer alanlarda oran daha düşük.
Sonra küçük çocukların sevgilisi Pepee baskısı bulunan 15 liralık çantanın raporunu inceliyorum. Yine azo boyar madde yok. 4 farklı çeşit fitalat tespit edilmiş. Bu kez oran daha yüksek. Çantanın ön zemininde yüzde 24.62, yanında ise yüzde 24.24 oranında fitalat bulunmuş. Son olarak 20 liraya satın aldığım kanser uyarısı yapan çantanın raporuna göz attım. En yüksek fitalat oranı bu çantada bulundu. Chuggington (Çuf çuflar) baskılı çantanın yan baskılı zemininde yüzde 21.52, gümüş şeridinde 22.49, ön zemininde 21.04 oranında fitalat saptanmış. Çantanın tutamağında ise raporlardaki en yüksek fitalat oranı dikkatimi çekiyor. Laboratuar testleri sonucu çantanın tutamağında izin verilen binde 1'lik orandan 40 bin kat fazla yani yüzde 40.53 oranında fitalat tespit edildi.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü konuyla ilgili bir çok ilde numune toplayarak test ettiriyor. Bakanlığa bağlı Piyasa Gözetim ve Denetim ekipleri geçen hafta okul malzemelerinin satıldığı İSTOÇ'ta denetim yaparak numune topladı. Bakanlık test sonuçlarını bu hafta açıklayacak. Uygunsuz madde bulunan ürünler toplatıldıktan sonra, firmaya 13-25 bin lira arasında idari ceza kesiliyor.
Çeşitli maddelerle karıştırılarak kullanılan fitalatın ana maddesi fitalik asit. Fitalat, plastik maddeleri yumuşatmak, elastik hale getirmek ve kırılmasını önlemek için kullanılıyor. Kırtasiye malzemeleri, kozmetik, özellikle çocuklar için yapılan ayakkabı, yağmurluk, plastik kap, ev eşyaları, sabun, losyon gibi vücut bakım eşyası ve suni deri gibi ürünlerde kullanılıyor.
Fitalat, kanser, böbrek ve karaciğer hastalıkları, cinsel gelişim problemleri, hormon yapısı, büyüme ve metabolizma bozukluklarına neden oluyor. Hormon dengesini bozarak insülin direncine sebep olan fitalat, tip 2 diyabet, obezite, yüksek kolesterole yol açıyor. Uzmanlar fitalatın anne karnındaki bebeğin zihinsel ve fiziksel gelişimini engelleyip yavaşlattığını da belirtiyor. Fitalatın özellikle çocuklara yönelik malzemelerde ve bebek oyuncaklarında kullanımı Türkiye ile birlikte bir çok ülkede yasak. Dünyada her yıl bir milyar ton fitalat üretiliyor.