Türkiye Futbol Federasyonu yıllardır başını ağrıtan hakem hatalarını ve eleştirileri en aza indirmek adına MHK'ya İngilizlerin sistemini oturtmak için çalışmalar yapıyor. Peki bu model nasıl işliyor?
İngiltere'de hakemlik müessesesi uzun bir zamandır, futbolu yöneten diğer organlardan ayrı olarak çalışıyor. 2001 yılında kurulan İngiltere Profesyonel Maç Hakemleri Birliği (PGMOL) ile İngiltere, dünyada hakemleri tamamen profesyonel yapan ilk ülke oldu.
Premier Lig (PL), İngiltere Futbol Ligi (EFL), ve İngiltere Futbol Federasyonu (FA) üç ortak olarak PGMOL şirketinin sahibi konumunda bulunuyor. İngiliz futbolunda hakemler, yardımcı hakemler ve VAR hakemlerinin atamaları, denetlenmeleri, eğitimleri ve geliştirilmeleri bu kuruluş tarafından gerçekleştiriliyor.
Sahibi olan üç şirket tarafından fonlandığı gibi, PGMOL olarak çeşitli sponsorluk anlaşmaları da yaparak kendisi de gelir üretebilen bir mekanizmaya sahip. Biri başkan olmak üzere alanlarında uzman 20'nin üzerinde üyesi, hakemlik mesleğinin her bir kademesine dokunacak şekilde görev dağılımı usulünce görevlerini icra ediyorlar.
PGMOL'a kimin başkanlık edeceğine, kim tarafından yönetileceğine ve üyelerinin kimler olacağına; Premier Lig, İngiltere Futbol Ligi ve İngiltere Futbol Federasyonu birlikte yaptıkları toplantılarda ortak olarak karar veriyorlar. Bu açıdan aldıkları son en önemli kararları, eski federasyon CEO'su Martin Glenn'i PGMOL'un başına getirmek oldu.
WEBB HAKEMLERİN BAŞI
Mike Foster'ın yerine bu senenin başında başkanlığa getirilen Glenn her ne kadar şirket şemasında en üstte yer alsa da, şemada iki numaralı isim olarak görülen Howard Webb, kuruluşu asıl yöneten isim olarak görülüyor. Baş Hakem Görevlisi sıfatıyla Webb, bundan iki yıl önce o dönemki başkan Mike Riley tarafından bu göreve atandı. Howard Webb kuruluş içerisindeki diğer görev dağılımlarını yapıyor, kimin VAR hakemlerinden, kimin kadın futbolu hakemlerinden sorumlu olacağı gibi pozisyonları belirliyor
POZİSYONUN YERİNE GÖRE PUANLAMA
Örneğin ceza sahasının hemen önünde hakem doğru bir frikik kararı verdiğinde burada alacağı puan, orta sahadaki bir pozisyona faul çaldığındakinden daha fazla oluyor. Kolay bir pozisyon değil de, süzülmesi daha güç bir pozisyon ise, burada kendisine verilen puanlar daha da artırılıyor. Tersi şekilde yanlış düdüklerde sonuca etki eden bir karar verilmişse, bu durumda da hakemden düşülecek puanlar normalinden fazla oluyor.
WEBB'E YILLIK 150 BİN STERLİN
Howard Webb şirketteki görevini yıllık yaklaşık 150 bin sterlin maaş karşılığında yerine getiriyor. Premier Lig hakemleri yıllık ortalama 80 bin sterlin kazanıyor. Bu açıdan hakemlerin başı olan kişi, hakemlerin yaklaşık iki katı kadar bir maaş alıyor. İngiliz eski hakem Howard Webb ayrıca geride kalan haftanın ardından tartışmalı kararları değerlendirdiği bir videoyla kamuoyunun karşısında bu kararları değerlendiriyor. Premier Lig'in resmi hesaplarından yayınlanan videoda Webb, maçın baş hakeminin hem yardımcı hakemleriyle hem de VAR hakemiyle yaptığı diyalogların ses kayıtlarının da yer aldığı görüntüler eşliğinde hakem kararlarının doğru olup olmadığını açıklıyor.
KARMAŞIK VE DETAYLI PUAN SİSTEMİ MEVCUT
Genellikle eski bir futbolcu ya da eski bir antrenör olan bir temsilci, maçlarda görevlendiriliyor. Bu temsilci hakemin maçtaki performansını değerlendiren bir rapor hazırlıyor. Her bir hakem kararının teknik incelemesinin yapıldığı notlar da raporda yer alıyor. PGMOL'un değerlendirme kurulu maç görüntülerinin eşliğinde bu kararları masaya yatırıyor. Hakemin sadece oyuncuyu cezalandırdığı kararlar değil; aynı zamanda düdüğünü çaldığı ya da çalmadığı her pozisyon da değerlendirme kapsamına alınıyor. Bir baş hakem maç başına ortalama 250, bir yardımcı hakemse 50 ila 100 arası karar verir. Uzun süren değerlendirme sırasında her bir hakem kararına puan veriliyor ya da puan kırılıyor. Her karar, bağlama göre değişen ayarlanabilir bir tarifeye tabi. Buna göre kararın 'kolay', 'zor', ya da 'sık karşılaşılmayan' bir karar olup olmadığına bakılıyor, pozisyonun sahanın neresinde gerçekleştiği ile birlikte ele alınıyor.
'LİYAKAT TABLOSU' ANA BELİRLEYEN
Hakemler hakkında PGMOL tarafından 'liyakat tablosu' adı verilen bir puan tablosu tutuluyor ve sürekli güncelleniyor. Buna göre önemli maçları yönetmek için en çok hangi hakemlere güvenilebileceği tespit ediliyor. Hakemlerin o güne kadar verdikleri her bir kararın detaylıca ele alındığı bir puanlama sistemiyle hakem puan tablosu oluşturuluyor. Hakemler ve yardımcı hakemler kendilerine verilen şifre aracılığıyla bu sisteme giriş yaparak, her hafta bitiminde tabloda hangi sıralamada yer aldıklarını görebiliyor.
SEÇİCİ KURUL 22 HAKEMİ BELİRLİYOR
Premier Lig'de hangi hakemlerin düdük çalacakları sezon başında PGMOL tarafından belirleniyor. Kuruluş bu işi oluşturduğu 5 kişilik bağımsız seçici panel vasıtasıyla gerçekleştiriyor. Öncelikle lig maçlarını yönetecek bir hakem havuzu belirleniyor ve sezon içinde her hafta maç atamaları bu havuza dahil isimler içerisinden gerçekleştiriliyor. 2024-25 sezonu için bu sayı 22 olarak belirlendi ve bu 22 hakem içerisinden her hafta isimler seçilerek maçlara tayin ediliyor
CLATTENBURG'UN KIZAĞA ÇEKİLMESİ
Medya tarafından yoğun eleştiriye maruz kalan bir hakem olduğunda PGMOL bazen bu durumdaki bir hakemi bir hafta dinlendirmeyi tercih ediyor. Bazen de belli hakemlere geçmişte ciddi hata yaptıkları maçlar tekrardan verilmiyor. Örneğin Mark Clattenburg iki Everton oyuncusuna kırmızı kart çıkardığı ve Liverpool lehine bir çok tartışmalı düdük çaldığı karşılaşmanın ardından altı yıl boyunca hiç bir Everton-Liverpool maçına atanmadı.
HAFTA BAŞINDA GÖREV TEBLİĞ
Hakemlere hangi maça atandıkları pazartesi günü e-mail yoluyla tebliğ ediliyor. Pazartesi günü ligde maç varsa o hafta hakemlerin gelecek haftaki atamaları salı günü kendilerine iletiliyor. Hakem atamalarında genel deneyimi, mevcut formu, ilgili kulüplerde ne sıklıkta hakemlik yaptığı, hangi takımı desteklediği ve gelecekteki uluslararası atamaları gibi çeşitli faktörler göz önünde bulunduruluyor. En önemli parametre ise PGMOL'un özel sistemindeki mevcut puanlamalarının ne olduğu oluyor.
HER HAKEM HER MAÇA VERİLMİYOR
Değerlendirme başladıktan sonra 24 saat içinde tamamlanıyor ve rapor oluşturularak maç hakemine gösteriliyor. Hakkında yapılan herhangi bir değerlendirmenin adil olmadığına inanıyorsa eğer hakem bunlara itiraz edebiliyor. Bu durumlarda üç kişilik özel bir kurul itirazı değerlendiriyor ve hakemin puanlamasının değişip değişmeyeceğine hükmediyor. Ortaya çıkan puanlar liyakat tablosunda hakemlerin sıralamasını belirlerken, bazı durumlarda PGMOL'un hesaba kattığı bazı farklı konular da oluyor. Örneğin Anthony Taylor'un çocukluğu Manchester'da bir mahallede geçtiği için Manchester United maçlarına, Michael Oliver Newcastle United taraftarı olarak bilindiği için Newcastle'ın maçlarına atanmamasına özen gösteriliyor Bu yüzden hakemler nerede doğup büyüdüklerini, hangi şehirde yaşadıklarını, hangi takımı tuttuklarını ve bunlar gibi diğer önemli detayları doğru bir şekilde deklare etmekten sorumlu tutuluyor. (Milliyet)
