Akçe Nedir?

Osmanlılar tarafından başlangıçta "gümüş sikke", XV. yüzyıldan itibaren de genel anlamda "para" karşılığı olarak kullanılan akçe "beyaz, parlak, temiz" mânalarına gelen ak kökünden türemiş olmalıdır. "Ak akçe kara gün içindir" atasözü de şayet bir rastlantı değilse bu adlandırmanın renkten ileri geldiğini göstermektedir. Osmanlılar'ın akçe dedikleri para birimlerini Batılı kaynaklar asper/aspre kelimesi ile ifade etmektedirler. Orhan Bey zamanında, hıristiyan devletlerden Rum Pontus ve Rodos ile Türk-İslâm beyliklerinden Kandalor'da (Alâiye) aspro darbediliyordu. Altın Orda Devleti'nde ve Don nehri ağzında bir Ceneviz kolonisi olan Tana'da ise para yerine ticarette sommo/sum adı verilen 220 aspro ağırlık ve değerinde gümüş çubuklar kullanılıyordu. Akçe'nin "beyaz" mânasına gelen asprodan alınmış olduğu iddiası varsa da bu iddianın tartışma konusu yapılmasının bir faydası yoktur; çünkü devletlerin tanınmış paraları benimsemeleri olagelen bir hadisedir. Dirhem de aslında bir İran parasıydı ve İranlılar onu Yunanlılar'ın drahmisinden almıştı; dinar ise bir Bizans parasıydı. Gros veya Groschen'den türetilen gurus (kuruş) da "iri gümüş para" anlamına geliyordu. Lira, tartı birimi olan livre ile alâkalıdır. Tabii bu arada aspronun moda olabilecek ve örnek seçilmesini haklı gösterecek bir durumunun olduğunu da belirtmek ve ortaya koymak gerekmektedir.

İlk Osmanlı Gümüş Sikkeleri. Osmanlılar'da ilk sikkenin hangi tarihte kestirildiği kesin olarak bilinmemektedir. Günümüze intikal eden ilk sikkeler Orhan Gazi'ye aittir; ancak son zamanlarda Osman Bey'in olduğu öne sürülen bir gümüş sikkeden de söz edilmektedir (İbrahim Artuk, s. 27-31). XVI. yüzyıl tarihçilerinden Hadîdî'nin "Buyurdu akçeye sikke kazalar / Ki Osman bin Ertuğrul yazalar" beyti bu iddiayı doğrular mahiyettedir. Orhan Bey'e ait akçeleri iki tipte toplamak mümkündür. Bunlardan tarihsiz ve üzerindeki yazılar değişik geometrik motiflerden müteşekkil bir çerçeve içine alınmış olanlar, İlhanlı paralarına benzemektedir. Üzerlerinde "es-sultânü'l-a'zam" unvanı bulunan bu sikkelerden birinde, Orhan Bey'in çağ daşı olmayan Halife Müstansır'ın adı yer almaktadır. Çerçevesiz olanlar daha sadedir ve üzerlerinde yalnız Orhan Bey'in adı bulunmaktadır. Bu sikkelerden birinin üzerinde 727 (1326-27) tarihi görülmektedir.

Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi