Orta Avrupa'dan Doğu Avrupa'ya geçiş bölgesinde bulunan ve batıdan Almanya, güneyden Çek Cumhuriyeti ve Slovakya, doğudan Belarus, güneydoğudan Ukrayna, kuzeydoğudan Litvanya ve Rusya, kuzeyden Baltık deniziyle çevrili olan ülkenin resmî adı Polonya Cumhuriyeti (Rzeczpospolita Polska), resmî dili Lehçe (Polski), yüzölçümü 312.683 km2, nüfusu 38.650.000 (2005), başşehri Varşova (Warsaw, 1.650.000), diğer önemli şehirleri Lodz (812.000), Crakow (Krakau; 740.000), Wroclaw (639.000), Gdansk (461.000) ve Szczecin'dir (419.000).
I. FİZİKÎ ve BEŞERÎ COĞRAFYA
Polonya'nın güney sınırını oluşturan Sudet ve Karpat dağları dışında arazisinin tamamını denizden yükseltisi birkaç yüz metreyi geçmeyen tepelik ve düzlükler kaplar (ortalama yükseltisi 173 m.). Bu tekdüze görünüme karşılık yüzey şekillerinde kuzeyden güneye gerek jeolojik yapıları gerekse jeomorfolojik tekâmülleri açısından beş farklı kuşak ayırt edilir. En kuzeydeki Baltık denizi kıyıları boyunca uzanan geniş alan, zaman zaman rüzgârların etkisiyle hareketlenerek yöredeki ormanları ve bazı küçük yerleşim birimlerinin arazilerini örten kıyı kumulları ve bataklık-lagünlerle kaplıdır. Bunların gerisinde 60 km2'lik kısmın yükseltisi deniz seviyesinin altındadır. Bu kıyı şeridinin güneyinde buzullaşmalar sonucu şekillenmiş, yükseltisi 300 m. dolayında olan ve içinde irili ufaklı çok sayıda göl bulunan Baltık sırtları uzanır. Bu kuşağın güneyinde genişliği 90-200 km. arasında değişen, verimli topraklara sahip, yoğun nüfuslu Büyük Polonya düzlüğü yer alır. Onun güneyi zengin maden yataklarına sahip olduğu için yine yoğun nüfuslu bir platolar alanıdır. Beşinci kuşağı ise Orta Avrupa'nın önemli yükseltilerinden Sudet ve Karpat dağları (Rysy doruğu: 2499 m.) teşkil eder.
Ülkede gerek yıl içerisinde gerekse yıllar arasında çok değişken iklim koşulları hüküm sürer. Sıcaklık bölgeler arasında enlem ve yükselti farklılığına bağlı olarak değişir. Genelde yıllık ortalama sıcaklık Baltık kıyılarında 6 °C dolayında iken orta kesimlerde 8 °C kadardır; dağlık alanda ise 0 °C'nin altına düşer. Hazirandan ağustos sonuna kadar etkili yaz koşullarında sıcak ve kurak günler gibi ılık ve yağışlı günlere de rastlanır. Bu sebeple yaz döneminde hava kış mevsimine oranla daha az nemli olmasına rağmen daha yağışlı geçer. En sıcak ve yağışlı ay sıcaklığın 30-31 °C'ye kadar çıktığı temmuzdur. Kış aylarında ülkenin büyük bir bölümünde sıcaklıkların -20 -25 °C'ye, Karpatlar'da ise -40 °C'ye kadar düştüğü görülür. Ortalama yıllık yağış tutarı 550-600 mm. dolayındadır. Bu miktar orta kesimlerde 450-500 milimetreye düşerken Baltık kıyılarında 500-550, güneydeki dağlık alanlarda ise 800-1400 milimetreye çıkar.
Arazinin % 30'una yakını, en fazla Sudet ve Karpat dağları ile kuzeydeki Mazurya göller bölgesinde olmak üzere ormanlarla kaplıdır. Özellikle II. Dünya Savaşı sırasında büyük tahribata uğrayan ormanların yerine savaş sonrasında başlatılan hızlı bir ağaçlandırma faaliyetiyle yenileri yetiştirilmiştir. Genelde kozalaklılarla huş, kayın, gürgen ve meşeden oluşan ormanların büyük kısmı yirmi üç ulusal park içerisinde koruma altına alınmış, bir kısmı da UNESCO tarafından dünya mirası kabul edilmiştir. Önemli akarsular Vistül (Wista, Weichsel) ve kollarından Bug ve Oder (Odra) ile kollarından Warta'dır. Bol su taşıyan bu nehirler çeşitli kanallarla başka nehirlere bağlanmış, böylece 4000 km. uzunluğunda bir su yolu ağı kurulmuştur. Avrupa'da Finlandiya'dan sonra en çok göle sahip olan Polonya'da göllerin büyük bölümü kuzeydoğudaki Mazurya ve kuzeybatıdaki Pomeranya bölgelerindedir. Buralarda alanı 1 hektarın üzerinde olan 9500 kadar göl bulunmaktadır.
Yarıdan çoğunu (% 51,5) kadınların oluşturduğu nüfus ve etnik yapı özellikle 1939-1949 yılları arasında ölümler, göçler ve II. Dünya Savaşı'nın politik sonuçları sebebiyle büyük değişime uğramıştır. 1939'da 35 milyon olan nüfusun 1946'da 26 milyona düştüğü ve savaş sonrasında nüfus artışının hızlanarak sayının 1980'li yıllarda bugünkü rakama yaklaştığı görülmektedir. Günümüzde ise artış hemen hemen durmuştur. II. Dünya Savaşı'ndan önce Polaklar, Litvanyalılar, Beyaz Ruslar, yahudiler başta olmak üzere birçok etnik kökenli gruptan meydana gelen nüfus, savaşın ardından sınır değişimleri ve ülke dışına göç gibi sebeplerle büyük değişikliğe uğramıştır; halen tamamına yakını (% 97,8) Polaklar'dan oluşmaktadır. Komünist dönemde yaşanan din düşmanlığı sebebiyle nüfus kayıtları yeterli bilgi vermediği için kesin olmayan rakamlara göre halkın % 90'ı Katolik, % 1,3'ü Ortodoks'tur. XIV. yüzyılda 200.000 kadar müslüman Tatar'ın doğudan gelerek Polonya'ya yerleştiği ve bu dönemde ülkede 160 civarında cami bulunduğu tahmin edilmektedir. Zamanla ana dillerini ve âdetlerini unutan ve büyük bir kısmı dinlerini değiştiren Tatarlar'dan bugüne 5000 kadarı kalmıştır; ülkede sadece birkaç cami-mescid bulunmaktadır.
Hafif ve ağır sanayi, madencilik ve tarıma dayalı olan Polonya ekonomisinde hayvancılık da önemli yer tutar. Ülke arazisinin % 47'sini ekilebilen alanlar, % 14'ünü sürekli otlaklar oluşturur. Geleneksel tarım yöntemlerinin uygulandığı az verimli kuzey ve kuzeybatı topraklarında yulaf ve çavdar ekilir. Buna karşılık orta düzlükte ve güneyin verimli topraklarında modern tarım sistemleriyle başta şeker pancarı, buğday ve arpa olmak üzere iklimin elverdiği her türlü tarım ürünü elde edilir. Patates ülkenin hemen her kesiminde yetiştirilen en yaygın bitkidir. Polonya patates ve çavdar üretiminde Avrupa'nın, şeker pancarı üretiminde dünyanın en önde gelen ülkelerindendir. Her bölgede bulunabilen çiftliklerde büyük ve küçükbaş hayvancılık, domuz besiciliği ve kümes hayvancılığı yapılır. Tatlı su, kıyı ve açık deniz balıkçılığının da ekonomide önemli payı vardır. Ülkenin en önemli yer altı zenginlikleri kömür, doğal gaz, sülfür, boksit, gümüş, tuz ve kehribardır. Endüstri sektörlerinin başında dokuma, kimya, petrokimya, elektrik-elektronik, demir-çelik, otomobil ve gemi yapımı gelir. Polonya'nın dışarıya sattığı mallar arasında otomobil, gemi, mobilya, yünlü-pamuklu dokuma, et ve süt ürünleri, meyve, sebze ve canlı hayvan ön plandadır. 2005 yılı verilerine göre karayolları 550 kilometresi otoyol olmak üzere 381.000 km., demiryolları 23.400 km. ve su yolları 4000 km. kadardır. Varşova uluslararası hava limanı merkez olmak üzere pek çok ülkeyle de hava yolu bağlantısı vardır.
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi