İşçiler için bir devrin kapanması ve yeni bir devrin açılması anlamına gelen 1 Mayıs kutlamaları, Osmanlı'da sorunsuz olarak kutlandı. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Görevlisi Tarkan Zengin, 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü'nün tarihsel sürecini ve detaylarını SABAH'a anlattı. Zengin, "1 Mayıs Menderes döneminde özgürleşen, 27 Mayıs darbesiyle yasaklanan, 1975-1978 arası kutlanan, 12 Eylül darbesiyle yasaklanan, Özal'la birlikte serbestleşen, 2009'da Erdoğan Hükümeti tarafından resmi tatil yapılan bir gündür" dedi.
1880'li yıllar ağırlıklı olarak kol emeğinin kullanıldığı ve çalışma şartlarının çok kötü olduğu yıllardı. İşçiler günde 14-15 saat çalışıyor şirketler ise eşi görülmemiş bir hızla büyüyordu. 1881'de yarım milyon işçiyi temsilen bir federasyon kuruldu. Verilen mücadele ve emek sonrasında kayıplar yaşandı. İşverenler, yapılan grevlerin önüne geçmeye çalıştı. 1 Mayıs'ta yapılan grevler sonrasında işverenlerin baskıları arttı, bu gruplara liderlik edenler idam edildi. Uluslararası örgütler ABD'deki bu olayların üzerine harekete geçti ve 1890'dan başlamak üzere 1 Mayıs "Uluslararası Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü" olarak kabul edildi.
İşçi sınıfı ilk kez 1890'da büyük bir mitingle 1 Mayıs Birlik, Mücadele ve Dayanışma Gününü kutlamaya başladı. İlk 1 Mayıs Anadolu'da ilk kez Osmanlı döneminde 1905'de İzmir'de kutlandı. İstanbul'da ise ilk kez 1910'da yapıldı. Osmanlı zamanında 1 Mayıslar sorunsuz kutlandı. Ancak sonrasında 1923'te çok sayıda yerli ve yabancı işletmede işçiler greve çıktı. İşçi talepleri arasında, "yabancı şirketlere el konulması, 1 Mayıs'ın resmen işçi bayramı olarak tanınması, sekiz saatlik işgünü, hafta tatili, serbest sendika ve grev hakkı" yer alıyordu ve birçok işçi tutuklandı. Cumhuriyet Sonrasında, 1924 1 Mayıs'ını "İşçi Bayramı" olarak kutlayan işçilerin bu eylemi engellenmek istendi. Sekiz saatlik işgünü için bildiri dağıtan birçok işçi tutuklandı. 1925 yılında çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu sonrasında kutlamalara izin verilmedi ve 1935 yılına kadar hemen hemen her yıl 1 Mayıs gizli kutlandı.
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Görevlisi Tarkan Zengin, 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü'nün tarihsel sürecini ve detaylarını SABAH'a anlattı. Zengin, 1 Mayıs'ın Osmanlı'da kutlandığını, İnönü Hükümetince yasaklandığını anımsatarak, "1 Mayıs Menderes döneminde özgürleşen, 27 Mayıs darbesiyle yasaklanan, 1975-1978 arası kutlanan, 12 Eylül darbesiyle yasaklanan, Özal'la birlikte serbestleşen, 2009'da Erdoğan Hükümeti tarafından resmi tatil yapılan bir gündür" ifadelerini kullandı.
Zengin, "Tek parti dönemi boyunca 1 Mayıs kutlamaları yasaktı. Cumhuriyet ilan edildikten sonra 1924'teki ilk 1 Mayıs kutlamalarını yasaklandı. 1925'de 'İnönü Hükümeti' tarafından çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu ile emekçi bayramını kutlamak çok daha zorlaşmıştır. 1925'te 1 Mayıs 'Bahar Bayramı' olarak düzenleniyor. 1935 yılında ise 1 Mayıs, işçi bayramı olarak değil de 'Bahar ve Çiçek Bayramı' olarak ücretsiz tatil günü ilan ediliyor. 1935'de 1 Mayıs bildirisi dağıttıkları gerekçesiyle yine tutuklamalar oluyor" dedi.
KANLI 1 MAYIS
Tek parti döneminde yasak olan 1 Mayıs'ın Merhum Menderes'le birlikte 1951'de yarım ücretli, 1956'da tam ücretli tatil yapıldığına dikkat çeken Zengin, şöyle konuştu:
"1 Mayıs 1960 tarihinde radyodan işçilerin 1 Mayıs'ını tebrik eden ilk Başbakan da rahmetli Adnan Menderes olmuştur. Menderes, 'Bugün 1 Mayıs İşçi Bayramı, işçi kardeşlerimize elemsiz, kedersiz birçok bayramlar idrak etmelerini ve onların refah ve saadetini temenni ederken, bu çerçevede kendilerine her zaman yardımcı olmanın en aziz emelimi teşkil ettiğini ifade etmek isterim' ifadelerini kullandı. 27 Mayıs 1960 darbesinden 1975 yılına kadar toplu kutlamalar yapılamadı. Darbe sonrası ilk kitlesel kutlama 1976 yılında yapıldı. Kanlı 1 Mayıs olarak bilinen 1977 yılında ise 34 kişi katledildi (DİSK'e göre 36 kişi). 1 Mayıs 1977 mitingi sırasında patlayan kurşunlarla birlikte yaşanan can pazarında 34 kişi hayatını kaybetti, 126 kişi ise yaralandı. Ölen 34 kişinin 29'unun ezilme sonucu, diğer beş kişinin ise kurşun yaraları ile hayatını kaybetmesi aslında olayın bir provokasyon olduğunu gösteriyor."
"1 MAYIS, 2009'DA ERDOĞAN HÜKÜMETİ TARAFINDAN TATİL YAPILDI"
1980'e gelindiğinde Sıkıyönetimi 30 ilde miting ve gösteri yapılmasını yasakladığını hatırlatan Zengin, "Darbenin ardından Milli Güvenlik Konseyi 1 Mayıs'ın 'bahar bayramı' olarak bile kutlanmasını yasakladı. 1989'da yapılan izinsiz gösteri de bir kişi hayatını kaybetti ve çok sayıda kişi yaralandı. 1992'de Türk-İş, Hak-İş ve DİSK kapalı salonda '1 Mayıs güç birliği ortak bildirisi' yayımlayarak ortak 1 Mayıs kutlaması yaptılar. 1992'den 2006 yılına kadar farklı yerlerde kutlamalar yapıldı. 2008'de Erdoğan Hükümeti tarafından 'Emek ve Dayanışma Günü' olarak ilan edilen 1 Mayıs, 2009'da resmi tatil yapıldı. 2010'da da 32 yıl aradan sonra Taksim ilk defa kitlesel kutlamalara açıldı" diye konuştu.
