Türkiye'nin Pinochet’si

12 Eylül darbesinin lideri, icraatları Şili diktatörü Pinochet'i aratmayan 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren, önceki gün 98 yaşında hayatını kaybetti. Evren'in mimarı olduğu 12 Eylül darbesinden geriye ise çok ağır bir bilanço ve büyük acılar çekmiş birkaç nesil kaldı. Yaşı büyütülerek idam edilen 17 yaşındaki Erdal Eren'le ilgili "Asmayalım da besleyelim mi" sözleri ise diktatörlüğünün vardığı korkunç boyutun kanıtı olarak tarihe geçti. Türk demokrasi tarihinin kara lekelerinden 12 Eylül darbesini gerçekleştiren Kenan Evren, AK Parti'nin hazırladığı anayasa değişikliği 12 Eylül 2010 referandumuyla kabul edilince yargılanabildi. Ankara 10. Ağır Ceza Mahkemesi Evren'e 'darbe' suçundan müebbet hapis cezası verdi, rütbeleri söküldü.



TÜRKİYE DARBEYE UYANDI
Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 17'nci Genelkurmay Başkanı Kenan Evren 1918'de Manisa'nın Alaşehir İlçesi'nde doğdu. 1938'de Kara Harp Okulu'nu, 1940'ta da Topçu Okulu'nu bitirdi. TSK'nın çeşitli kademelerinde görev yaptı. Mart 1998'de de Genelkurmay Başkanı oldu. Kenan Evren hazırladığı 12 Eylül darbesinin ilk sinyalini 27 Aralık 1979 günü verdi. Dönemin Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk aracılığıyla başbakan ve diğer siyasi parti liderlerine, ülkede yaşanan siyasi ve sosyal çalkantılar karşısında bir uyarı mektubu gönderdi. 1980 yılındaki 30 Ağustos Zafer Bayramı'nda yaptığı konuşmada da alınmasını istediği tedbirleri kamuoyu ile paylaştı. Türkiye 12 Eylül sabahına darbe ile uyandı. Sıkıyönetim ilan edilirken, sokaklarda ve caddelerde sadece askeri araçlar ve tanklar bulunuyordu. Evren saat 13.00'te televizyon ve radyodan yayımlanan tarihe geçen konuşmasında, ülke yönetimine el konulduğunu duyurdu. Aynı gün TBMM ve hükümet feshedildi.



17 PARTİ DE KAPATILDI
17 siyasi parti kapatıldı. Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit Gelibolu'ya götürüldü. Evren liderliğinde Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Sedat Celasun'dan oluşan Milli Güvenlik Konseyi kuruldu. Evren hem konsey hem devlet başkanlığını üstlendi. Darbenin ardından Evren, hâlâ yürürlükte olan 82 Anayasası için çalışmalara başladı. 7 Kasım 1982'de de anayasa yüzde 91.37 oyla kabul edildi.

DIŞ BASIN DA İŞKENCELERİ HATIRLATTI
12 Eylül darbesinin baş mimarı, Kenan Evren'in ölümü dış basında geniş yankı buldu. Amerikan, İngiliz, Fransız gazeteleri ve AP, Reuters, AFP ile DPA gibi haber ajansları darbe dönemi yaşanan işkence olaylarını hatırlattı. Fransız Le Monde gazetesi, Kenan Evren'in ölüm haberini "Eski Türk Cumhurbaşkanının Ölümü, Türk Pinochet" başlığıyla verdi. "Kenan Evren'in rahat emeklilik planlarını dönemin Başbakanı Tayyip Erdoğan bozdu" diyen Le Monde'un haberinde Evren'den "yargılanan ilk darbeci" diye bahsedildi. Gazete Evren'i, Şili'de 1973 yılında askeri darbeyle ülkeyi 16 sene yöneten Augusto Pinochet'ye benzetti. Çoğu dış basın organı da, Evren ve diğer cuntacıların yargılanmasının yolunu açan 12 Eylül 2010 referandumuna da geniş yer verdi. Referandumun ardından Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya'nın ilk defa yargılandığını yansıtan AFP ajansı, Evren'in "Hiç vicdan azabı duymuyorum" sözünü de habere ekledi.

"ASMAYALIM DA BESLEYELİM Mİ?"
Evren 12 Eylül idamlarını "Bir sağdan bir soldan astık" diyerek savunmuştu. Yine 12 Eylül darbesinin simgesi haline gelen, yaşı büyütülerek idam edilen 17 yaşındaki Erdal Eren'le ilgili 3 Kasım 1984'te Muş ziyaretinde söylediği "Asmayalım da besleyelim mi" sözleri tarihe geçmişti. Kenan Evren, ancak AK Parti Hükümeti döneminde yargılanabildi. Evren'in yargılanması ile ilgili ilk adım 2000 yılında atıldı. Dönemin Adana Savcısı Sacit Kayasu tarafından hazırlanan iddianame askeri vesayet nedeniyle kabul edilmedi. Bu olayın hemen ardından Kayasu meslekten de ihraç edildi. AK Parti döneminde yapılan 2010 anayasa değişikliğiyle Evren'e yargılama yolu açıldı. Evren'in kendisi ve konsey üyelerini koruyan geçici 15. madde kaldırıldı. Evren ile hayatta kalan Konsey'in tek üyesi Şahinkaya, Ankara 10. Ağır Ceza Mahkemesi'nde yargılandı. Evren ve Şahinkaya sağlık sorunları nedeniyle duruşmalara katılmazken, ifadeleri telekonferans yöntemi ile alındı. 18 Haziran 2014'te, Evren darbeye teşebbüsten müebbet hapis cezasına çarptırılarak, rütbeleri söküldü. Rütbesi orgenerallikten erliğe düşürüldü.

650 BİN GÖZALTI 50 KİŞİYE İDAM
Darbenin ardından geçen 3 yılın sonunda Milli Güvenlik Konseyi'nin onayladığı partilerle Türkiye seçime gitti. Seçimde Evren'in desteklediği asker kökenli Turgut Sunalp'in partisi üçüncü olurken, eleştirdiği Turgut Özal'ın Anavatan Partisi birinci parti oldu. Seçimin ardından Milli Güvenlik Konseyi'nin görevi sona ererken, Evren Anayasa'ya eklettiği geçici madde ile 7 yıllığına Cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturdu. Görev süresini tamamlayan Evren emekli olduktan sonra Marmaris'e yerleşti. Kenan Evren, sağlık sorunları nedeniyle 2012'den bu yana GATA'da tedavi görüyordu. Son günlerde yaşlılığa bağlı sağlık sorunları nedeniyle yoğun bakımda tutuluyordu. Önceki gün ise durumunun ağırlaşması üzerine aile yakınları GATA'ya çağrıldı. Evren önceki gece de hayatını kaybetti. Onun liderlik ettiği 12 Eylül darbesinin bilançosu ise çok ağır oldu:

650 bin kişi gözaltına alındı.
Bir milyon 683 bin kişi fişlendi.
Açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 bin kişi için idam cezası istenirken, 517 kişiye idam cezası verildi.
İdam cezası verilenlerden 50'si asıldı.
30 bin kişi sakıncalı olduğu için işten atıldı.
14 bin kişi vatandaşlıktan çıkarıldı.
30 bin kişi siyasi mülteci olarak yurtdışına gitti.
300 kişi kuşkulu şekilde öldü. Bunlardan 171'inin işkenceden öldüğü belirlendi.
23 bin 677 derneğin faaliyeti durduruldu, gazeteler 300 gün yayın yapamadı.

YARGITAY ONAMADIĞI İÇİN DEVLET TÖRENİ
12 Eylül darbesi nedeniyle müebbet hapis cezası alan ve rütbeleri sökülerek er statüsüne düşürülen Kenan Evren, aldığı ceza henüz Yargıtay tarafından onanmadığı için eski Cumhurbaşkanı ve Genelkurmay Başkanı olarak, yarın devlet töreniyle son yolculuğuna uğurlanacak. Devlet Cenaze Törenleri Yasası kapsamında Evren'in cenaze töreni için Dışişleri Bakanlığı Protokol Genel Müdürü başkanlığında, Genelkurmay Başkanlığı, İçişleri Bakanlığı, Ankara Valiliği, Ankara Garnizon Komutanlığı ve Büyükşehir Belediye Başkanlığı temsilcilerinden oluşan bir heyet çalışmalara başladı. Yarın gerçekleştirilecek ulusal cenaze töreninde Evren'in naaşı top arabası üzerinde taşınacak. Cenaze törenine muhafız alayı tören taburu ve askeri bando eşlik edecek. Törenin ardından Evren'in naaşı Ankara Beştepe'de Atatürk Orman Çiftliği arazisi içinde bulunan Devlet Mezarlığı'nda toprağa verilecek. Devlet Mezarlığı, 1988 yılında hizmete açılmış "anıt-park" niteliği taşıyor. 536 bin metrekarelik alanda yer alan ve 356 bin metrekaresi yeşil alan olan park, halka açık. Park Milli Savunma Bakanlığı tarafından yönetiliyor. Eski Cumhurbaşkanları Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk ve eski başbakanlardan Bülent Ecevit'in de mezarları burada bulunuyor.