Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Ordusu'nda savaşırken can veren 18 Yahudi asker için, Kadıköy'deki Yahudi Mezarlığı'nda "şehitlik" oluşturuldu. Haydarpaşa Hemdat İsrael Sinagogu Vakfı tarafından Kadıköy Yahudi Mezarlığı'nda mezar taşları olan 18 Osmanlı askerinin sembolik kabirleri bir araya getirildi. Oluşturulan şehitlikte Yahudi askerlerin başlarına da isimlerinin yazdığı "anıt" dikildi. Şehitlikte her mezar taşındaki İbrani harfleriyle İspanyolca yazılan ağıtların Türkçe tercümesine de yer verildi. Yahudi cemaatinin bu girişiminin Türkiye'de bir ilk olduğu da belirtildi.
YAHUDİ ŞEHİTLERİN İSİMLERİ
1914- 1920 tarihleri arasında Çanakkale ve Kurtuluş Savaşı'nda can veren Türk uyruklu Yahudi askerlerinin isimleri şöyle: İsak Levi, Yako Pinhas, Nisim Bezalel, Yako Salinas, Hayim Eliezer Kastiel, Sarah Bat Nisim Ventura, Sinyora Çiprut, Baruh Kasti, Oro Bat Bohor Kohen, Yako Kohen, Moşe Şalom, İshak Kastoryano, Yomtov Palaçi, Binyamin Alhale, İsak Kanetti, Rafael Pinto, Hayim Salti, Yeşua Politi. İşte o yazılardan bazıları şöyle: "Bana yazık olduğu için arkamdan ağlayın. Genç yaşta delikanlı, 32 yaşındaydım. İmparatorluk için savaşırken öldüm. Hayim Eliezer Kastiyel ismi ile anılırdım. Gökyüzüne ulaştım. Ölüm tarihim 16 Ocak 1919." "Matem tutun bu zavallı cana ki askerde öldü. 21 Aralık 1917." "Askerdeyken vuruldu. Edirne doğumlu. Abafur Refal Yitshak Kaneti 13 Mart 1918." "Bu şiiri okuyun. Acıma ağlayın. Moşe Şalom oğlu Yitshak Şalom. Vatani görevini yaparken 37 yaşında 4 evladımı bırakarak toprağa gittim. Aralık 1916." Şehitliğin girişindeki yazı ise şöyle: "Birinci Cihan Harbi'nde vatanı için şehit düşmüş kardeşlerimiz ve ismini bile bilmediğimiz nicelerin anısına."
HEMDAT İSRAEL SİNAGOGU
Kuzguncuk'taki ibadethane yanınca II. Abdülhamid'in tahsis ettiği arazi üzerine inşa edilmiş ve 1989'da ibadete açılmış. İstanbul'un en eski sinagoglarından biri olan Kadıköy Hemdat İsrael Sinagogu 1899 yılında inşa edilirken, Yahudilerle aynı yerde kilise yapmak isteyen Rumlar arasında kavga çıkar ve zamanın padişahı Sultan II. Abdülhamid sinagogun inşa emrini verir. Buna karşılık olarak da Yahudiler, Arapçadaki "hamd" sözcüğü ile aynı kökenden gelen "hemdat" adını vererek ona teşekkürlerini dile getirdiği belirtiliyor.
YAHUDİ ŞEHİTLERİN İSİMLERİNE NASIL ULAŞILDI?
Şehit listesi, Osmanlı döneminde tutulan Kadıköy Acıbadem Yahudi Mezarlığı'nın gömü kayıt defterindeki bilgilerle oluşturuldu. Birinci Dünya Savaşı'nın başladığı 1914 ile 1920 yılları arasındaki gömü kayıtları incelendiğinde, 18 kişinin Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı başlangıcı sırasında hayatlarını kaybettiklerine dair bir not düşüldüğü görüldü. Bu isimlerin savaşa gittikten sonra bir daha geri gelmediği, ancak gömü defterine isimlerinin yazıldığı ve mezarlarının da yapıldığı ortaya çıktı.
