Referandumdan önce başlayan başkanlık sistemi tartışmaları referandumdan 'evet' sonucu çıkmasıyla iyice kızıştı. Halkın mevcut anayasanın değişmesi gerektiği yönünde yaptığı tercih, yeni bir sivil anayasa ve başkanlık sistemi tartışmalarını da beraberinde getirdi. Peki başkanlık sistemi nedir? Yurtdışında nasıl uygulanıyor? Türkiye bu sisteme hazır mı?
Başkanlık sistemi dünyada genel olarak iki farklı şekilde uygulanıyor. Fransa gibi bazı cumhuriyet rejimlerinde Cumhurbaşkanı (Şu anda Sarkozy) aynı zamanda devlet başkanı unvanına sahip ancak altında bir de Başbakan bulunuyor. Yürütme yetkisini başbakanla başkan paylaşıyor. Son söz Cumhurbaşkanı'nda oluyor. ABD gibi bazı ülkelerde ise devlet başkanı (Şu anda Obama) hemen hemen tüm yürütme yetkisini kendinde topluyor. Dünyada Başkanlık sistemini uygulayan ülkelerin sayısı 38. Bunlar arasında ABD, Venezuela, Güney Kore, Meksika, Panama, Filipinler, Kenya, Brezilya, Ermenistan, Arjantin ve Afganistan gibi ülkeler bulunuyor.
Başkanlık sisteminin özellikleri kısaca şöyle özetlenebilir:
- Başkanlık sisteminde başkan yasa tasarısı sunamıyor. Buna rağmen başkanın yasama kararını veto hakkı var. Bir üst kurul da bu veto kararını reddedebilir.
- Başkanın görev süresi bellidir. Seçimlerden sonraki 4 yıl içinde başkan çok aşırı bir durum olmadığı sürece görevde kalır. Fakat bazı ülkelerde başkan yasalara karşı geldiği zaman görevden uzaklaştırılabiliyor.
- Yürütme organı kişilerüstü bir kurum. Bakanlar Kurulu, başkanın düşüncesine, siyasetine göre hareket eder. Buna rağmen mahkemelere karışamıyor. Başkanın bakanlar kurulu, ordu ya da yürütme organından bir üyeye müdahalesi olabilir ancak mahkeme kararını reddetme ya da hakimlere emir verme yetkisi yoktur.
- Verilen cezayı hafifletmek ya da affetmek genellikle yasama ve yürütmeyi ayıran devlet başkanlarındadır.
Başkanlık sisteminin bakanlık sisteminden farkı ise şunlar:
- Başkanlık sisteminde esas nokta yasama ve hükümetin yürütme organlarının ayrılmasıdır. Buna karşılık bakanlık sisteminde yasama ve yürütme bakanlarla sağlanıyor. Bakanlar ise başbakana bağlı.
- Başkanlık sisteminde başkan olarak seçilen kişinin görev süresi dolmadan görevden uzaklaştırılması çok zordur. Buna karşılık meclis seçiminde hükümet, başbakan ya da bakanlar halk tarafından tepki aldıkları zaman düşebilir.
Peki Başkanlık sistemi Türkiye'de uygulanabilir mi? İşte Sabah gazetesinin üç önemli yazarından başkanlık sistemiyle ilgili üç önemli görüş:
Mehmet Barlas:
MEVCUT ANAYASAYLA DOĞRUDAN DİKTATÖRLÜK OLUR
"Mevcut anayasa sistemi içinde başkanlık sistemi uygulanamaz. Oldukça merkeziyetçi bir sistem var Türkiye'de ve seçilen başkan kolayca diktatör olur. Ayrıca genel seçim yapılmadan ve mevcut anayasa değişmeden başkanlık sistemi uygulanamaz. Başkanlık sisteminin uygulanabilmesi için hem dikey hem de yatay kuvvetler ayrılığı olması gerekiyor. Ayrıca federatif bir sistem gerekiyor. Türkiye'nin hassasiyetleri federatif sistemi uygulamaya pek hazır değil.
Tüm bunlar oldu ve başkanlık sistemine geçildi diyelim; Türk halkı bunu kabullenmekte zorluk çekmez. Çünkü başbakanlık sisteminin de başkan kadar yetkisi var Türkiye'de."
Emre Aköz:
TÜRK SİYASİ KÜLTÜRÜNE EN UYGUN SİSTEM BAŞKANLIK SİSTEMİDİR
"Ta Osmanlı'dan bu yana Türk halkında bir tek adam alışkanlığı vardır. Halk ister ki ben oyumu verecek bir adam bulayım, o bizi yönetsin. O yüzden başkanlık sistemi Türk siyasi kültürüne en uygun sistemdir ve demokrasiye de aykırı değildir.
Şu anda Türkiye'de demokrasiyle bürokrasinin savaşı var. Bürokrasiden kasıt, 1923'te askerin merkeziyetçiliğinde kurulan rejimin etrafında toplanan güçtür. Kimdir bunlar; asker, yargı, üniversiteler, cumhuriyet mitinglerini düzenleyenler, Ergenekoncular ve Ergenekon davasını bulandırmaya çalışanlar, İstanbul sanayisi, mahalle baskısı var diyenler, Türkiye Malezya'ya benzeyecek diyenler ve askerin güçlü konumundan rahatsız olmayanlar. İşte gerçek demokrasiyi istemeyen bu kesim bugün de başkanlık sistemine karşı çıkıyor.
Mevcut sistemle doğrudan başkanlık seçimine geçmek sancılı olur. Fransa'da olduğu gibi güçlü bir cumhurbaşkanının olduğu yarı başkanlık sistemi Türkiye için daha uygundur. Amerikan sistemi başkanlık sistemine geçmek için hem anayasa hem de yasalarda çok sayıda değişiklik yapmak gerekir.
Başkanlık sistemine geçmek için federasyonun da tartışılması gerekiyor. Hatta Türkiye bu konuyu gündemine almakta oldukça gecikti diye düşünüyorum. Güneydoğu'da öyle bir bilinç oluşmuş ki artık federasyondan başka bir çözüm olduğuna oradaki halkı kimse ikna edemez!"
Hasan Bülent Kahraman:
BAŞKANLIK SİSTEMİ GEREKSİZDİR
"Türkiye'de dönem dönem bu tip tartışmalar yaşanır. Başkanlık sistemi tartışması ilk kez Turgut Özal döneminde gündeme gelmişti. Özal yerleşik batı tipi demokrasiden pek hoşlanmazdı. Hızlı eylemlerde bulunmak isterdi. Statükocu bir devletten sonra başbakan ve cumhurbaşkanlığı yaptığı dönemde sistemi kendi hızı ve yapmak istedikleri karşısında bir engel olarak görürdü. Ama Türkiye'de durum artık değişti. Bir önceki referandumla birlikte artık cumhurbaşkanını halk seçecek. Yani fiili olarak yarı başkanlık sistemine geçilecek.
Bir yanda parlamento, bir yanda başkanlık sistemi olmaz. Ayrıca Türkiye'nin başkanlık sistemine ihtiyacı yok. Türkiye'de halkın demokratik bilincinin yüksek olduğunu düşünüyorum. Yani rahat bir yönetim için illâ da başkanlık sistemine geçmek gerekir inancına sahip değilim.
Son anayasa değişikliğinden önce var olan yapı statükocuydu. Halk referandumda verdiği oyla bu sistemin değiştirilmesi gerektiğini söylemiştir. Ben Avrupa tipi demokrasinin daha etkili olduğuna inanıyorum ancak Türkiye, Avrupa tipi demokrasiden Amerika tipi demokrasiye geçmeye başladı. Bunun bir uzantısı olarak da başkanlık sistemi tartışılmaya açıldı.
Türkiye yıllarca altı kaval üstü şişhane bir demokrasiyle yönetildi. Siyasette resmen gecekondulaşma yaşandı. Sistemin tamamen değişmesi ve gecekonduların temizlenmesi gerekiyor. Sistem tamamen değişmeden başkanlık sistemine geçilmez.
Başkanlık sistemi için federatif sisteme geçilmesi gerekiyor anlayışına da katılmıyorum. Almanya'da federatif yapı var ama başkanlık sistemi yok... Hatta Fransa'da da başkanlık sistemi var ama federatif yapı yok. Amerika'da her ikisi de var. Yani başkanlık sistemiyle federatif yapının birbiriyle alakası yok."
