• Haberler
  • Galeri
  • Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

Türkiye, 12 Eylül 1980'de demokratik düzene indirilen en büyük darbelerden birini yaşadı. Askeri vesayetin izlerini taşıyan darbe ürünü 1982 Anayasası, geçen 41 yıllık süre içinde Türkiye'de demokrasinin gelişmesine set çekti. 41 yıllık sürede 19 anayasa değişiklik paketi kabul etti, toplamda 184 değişiklik yaptı. Ancak 12 Eylül'ün ne Anayasa ne de siyaset koridorlarındaki izlerini tam olarak silemedi.

01 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980
ZÜBEYDE YALÇIN ZÜBEYDE YALÇIN

12 Eylül Türk demokrasi tarihine kara bir leke olarak geçen darbenin yıldönümü. Türk demokrasisine anayasa kılıfı adı altında "deli gömleği!" giydirilmesinin üstünden 41 yıl geçti.

02 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

Türkiye, darbenin izlerinin silinmesi, demokratik hakların geri verilmesi, siyasetin alanının genişletilmesi için 41 yıllık sürede 19 anayasa değişiklik paketi kabul etti, toplamda 184 değişiklik yaptı. Ancak 12 Eylül'ün ne Anayasa ne de siyaset koridorlarındaki izlerini tam olarak silemedi.

03 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

FİŞLEMELER, İDAMLAR, HAPİSLER

12 Eylül tarihinde yönetime el koyan darbeciler siyasi ve toplumsal hayatın üstünden buldozer gibi geçti. 1980 darbe sürecinde tüm temel hak ve özgürlükler askıya alındı, başbakanından muhalefet partisi liderine kadar binlerce insan cezaevlerine gönderildi.

04 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

Bu süreçte1 milyon 683 bin kişi fişlendi, 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 bin kişi için idam cezası istendi, 517 kişiye idam cezası verildi, 50'si asıldı, 30 bin kişi sakıncalı olduğu için işten atıldı, 14 bin kişi yurttaşlıktan çıkarıldı.

05 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

YÖNETİMİ BIRAKTILAR AMA

Darbeciler 12 Eylül 1980'de el koydukları yönetimi yaklaşık 3 yıllık sürenin sonunda 6 Kasım 1983 seçimleri ile sivillere bıraktı. Ancak 1982 Anayasası sayesinde sivil siyasetin hep ensesinde olup nefes almasına izin vermedi. Anayasaya yerleştirilen maddeler ile asker, yargı, bürokrasi vesayeti kurulurken sona erdiği söylenen darbe dönemi yıllarca devam etti.

06 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

Anayasa, yeni darbelere de zemin hazırladı. Türk demokrasisi, 28 Şubat post modern darbesi ile ağır yara aldı. 15 Temmuz hain darbe girişimini ise Cumhurbaşkanı ile omuz omuza veren ve ölümü göze alan millet savuşturdu. AK Parti'nin ilk yılları da dahil olmak üzere asker ve yargı sürekli sivil yönetimin önünü kesti.

07 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

Darbe yönetimi, 41 yıl önce yeni bir anayasa hazırlanması için Danışma Meclisi kurdu ancak asıl söz sahibi Milli Güvenlik Konseyi oldu. Anayasa, 'Danışma Meclisi' tarafından hazırlanıp 'Kurucu Meclis'ce kabul edilmiş gibi görünse de son söz hep darbeci beş generalin iki dudağı arasındaydı.

08 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

Yeni Anayasa halk oylamasına sunulurken de durum değişmedi. Vatandaş üzerinde baskı oluşturması için zarflar, oyların rengi belli olacak kadar şeffaf materyalden yapılmıştı ve sonunda yüzde 92 gibi bir oyla Anayasa kabul edildi.

09 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

1982 ANAYASASI'NIN RUHU

1982 Anayasası özgürlükçü bir ruh yerine "yasakçı, otoriter, çoğulcu demokrasiye dayanmayan, vesayetçi, devlet otoritesini artıran, özgürlükleri sınırlayan bir ruh taşıyordu. 1987 yılından bu yana yapılan tüm değişikliklerin hemen hemen hepsi özgürlükler ile ilgili olmasına karşın istenen sonuç tam manasıyla elde edilemedi.

10 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

Anayasanın en önemli amacını, "siyasetin alanının daraltılması ve ülkeyi seçilmişler değil vesayet kurumlarının yönetmesi" oluşturuyordu. Bunun için MGK, Anayasa Mahkemesi, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, DGM'ler, YÖK anayasal vesayet kurumları olarak biçimlendirildi.

11 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

ÖZEL KORUMA BİLE VARDI

12 Eylül darbecileri ve cunta ile birlikte hareket eden tüm bürokratlar, anayasanın geçici 15'inci maddesi ile koruma altına alındı. Türkiye bu yüzkarası durumdan 30 yıl sonra 2010 referandumu ile kurtulabildi. 12 Eylül darbecilerinin mahkeme karşısına çıkartabildi.

12 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

SİYASET VAR AMA PARTİLERE YASAK

Kendini koruma altına alan darbe yönetimi anayasa ile siyasetçi ve vatandaşa karşı baskıcı bir sistem kurdu. Temel hak ve özgürlükler Anayasa'da uzun uzun tarif edildi. Maddelerin sonundaki "ama" ile başlayan cümlelerle hepsi geri alındı.

13 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

Eski başbakanlar merhum Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, muhalefet partisi liderleri merhum Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeş başta olmak üzere birçok siyasi aktör yasaklıydı. Vatandaşın Siyasi yasakların kalkması bile yıllar sonra referandum ile mümkün oldu.

14 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

19 PAKETLE 184 DEĞİŞİKLİK

Türkiye'ye adeta deli gömleği giydiren, darbelere altyapı oluşturan 1982 Anayasası, kabul edilmesinden bu yana geçen 41 yıllık süre içinde 19 kez ama kısmen değiştirildi. Toplamda ise 184 değişiklik yapılmış oldu. En köklü değişiklikler 2000'li yıllardan sonra gündeme geldi.

15 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

15 Temmuz hain darbe girişimi sonrası yapılan değişiklikler bile vesayetin izlerini silme çabasını içeriyordu. Türkiye, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçerek tarihi bir adım atmış olsa da yeni ve sivil anayaysa olan acil ihtiyaç hala devam ediyor.

16 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

VESAYET KURUMLARI

1982 Anayasa'nın temel vesayet kurumları şöyle:

17 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

CUMHURBAŞKANI VE 367 KRİZİ

Vesayet kurumlarının başında o günkü Cumhurbaşkanlığı makamı geliyordu. Bu makama, devlet elitleri adına TBMM ve iktidarı kontrol rolü verilmişti. Bu nedenle cumhurbaşkanlığı seçimleri hep sancılı oldu.

18 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

367 krizinin yaşanmasına neden olan da buydu. Cumhurbaşkanlığına asker ya da "icazetli biri" yerine halkın seçtiği kişinin gelmesi projesine büyük bir direnç oluşmuştu. Önce cumhurbaşkanını halkın seçmesi, arkasından da Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi değişiklikleriyle bu sancılı dönem tarihe karıştı.

19 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

MGK VE KRİZLERİ

İkinci vesayet kurumu ise Milli Güvenlik Kurulu'ydu. MGK, iktidar ve Meclis üzerinde bir güç oluşturdu. MGK zaman içinde gittikçe güçlenerek önemli kararlardaki tek adres haline geldi. 28 Şubat post modern darbesi bu kurum eliyle hayata geçirildi.

20 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

MGK'da yaşanan Anayasa fırlatma krizi (Dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, Başbakan Bülent Ecevit'e Anayasa fırlattı) ülkeyi büyük bir ekonomik krize sürükledi. Yapılan değişiklikler ile MGK'nın yetkileri budandı, olması gerektiği gibi sivil siyaset ağır bastı.

21 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

AYM, HAKİMLER VE SAVCILAR KURULU

Anayasa Mahkemesi ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, halkın seçtiği siyasilerin yerine geçerek yorum yapan , hatta karar veren organlar haline dönüştü. 2010 Anayasa paketi ile iki kurumun da yapısında önemli değişiklikler yapıldı. Kaldırılan Devlet Güvenlik Mahkemeleri hem siyaset hem de vatandaşları baskı altına almanın ön önemli araçlarından biriydi.

22 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

PARTİ KAPATMA

1982 Anayasası'nda yer alan parti kapatma siyasete ve partilere yapılan en büyük dayatmaların yaşanmasına altyapı oluşturdu. Siyasi partilerin üstünde hep Demokles'in kılıcı gibi sallandırıldı. Halkın yarısının oyunu alan iktidar partisi AK Parti'ye açılan kapatma davası bunun ibretlik örneklerinden biri oldu.

23 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

YÖK, GENELKURMAY BAŞKANLIĞI

YÖK ile üniversiteler, Diyanet İşleri Başkanlığı'nın eski yapısıyla da inanç özgürlüğü ve camiler üzerinde vesayet kurulmak istendi. Genelkurmay Başkanlığı'na verilen yetkiler, TSK'nın özel yasalarında yer alan hükümler askeri "denetlenemez ve sanki darbe yapmak asli görevleriymiş" gibi bir ortam yarattı. Son dönemde yapılan değişikliklerle bu kurumlar demokrasilerde olması gereken sınırlarına geri çekildi.

24 Türk demokrasisinin 43 yıllık kara lekesi 12 Eylül 1980

AK PARTİ DEĞİŞTİRDİ AMA

41 yıllık süre içinde ve özellikle AK Parti iktidarları döneminde çok önemli değişiklikler yapılsa da Türkiye bir türlü darbe anayasasından kurtulamadı. Muhalefetin direnci nedeniyle yeni bir anayasa yapılamadı.