Toprak Nasıl Oluşur? Kayaçlardan Toprak Oluşumu Faktörleri Ve Oluşum Süreci

Canlıların yaşam alanı olması ve besin üretebilmek için en önemli kaynak olması nedeniyle toprak, yaşamın en önemli ve temel parçalarından bir tanesidir. Ayrıca 4 elementten bir tanesidir. Bu nedenle toprak nasıl oluşur sorusunun yanıtını pek çok kişi merak eder. Belirli aşamalar ve faktörler de toprak oluşumunu etkiler. Kayaçlardan toprak oluşumu faktörleri ve oluşum süreci de toprak hakkında yanıtı merak edilen sorular arasında yer alır.

İçeriği; organik maddeler, inorganik maddeler, su ve hava boşluklarından oluşan toprak, kayaçların fiziksel ve kimyasal olarak ayrışması sonucu oluşur. Pek çok bitkiye ve canlıya yuva olarak tabir edilebilecek toprağın nasıl oluştuğu okullarda, özellikle coğrafya derslerinde işlenen bir konudur. Bu konu ile bağlantılı olarak öğrencilerin karşılarına kayaçlardan toprak oluşum faktörleri ve oluşum süreci konuları da çıkar.

Toprak Nasıl Oluşur?

Genel bir teoriye göre Dünya, Güneş'in etrafında yer alan, güneşin oluşumundan sonra arta kalan toz ve parçacıkların zamanla kütle ve yer çekimi ile bir araya gelerek oluşan bir gök cismidir. Bu cisim boşlukta dönerken zamanla soğuyup kabuk halini almıştır.

Toprağın oluşumunda temel kaynak ise bu kabuk tabakadır. Bu sert kabuğun kimyasal ve fiziksel olarak çözülmesiyle ortaya çıkan parçaların arasına bitki ve hayvan kalıntılarının girmesi sonucu toprak meydana gelir. Bunların arasında değişik miktarlarda mineral, su ve hava da girebilir.

Toprak oluşumu için gereken 5 faktör bulunur. Bu 5 faktörden bir tanesi eksik olsa bile toprak oluşumunu tamamlayamaz. Bu faktörler; iklim, organizmalar, topoğrafya, ana materyal ve zamandır. Ayrıca toprağın oluşum aşamaları da bulunur. Bu aşamalar;

Başlangıç evresi
Ayrışma evresi
Dönüşme evresi
Farklılaşma (morfojenez) evresi
Horizonlaşma evresi

Yukarıda yer alan tüm aşamalar sırası ile tamamlanarak toprağın oluşumunu meydana getirir. Tabi ki bu durum kısa süre içerisinde gerçekleşmez. Oldukça uzun yıllar içerisinde yavaş bir şekilde ve dış koşulların etkisi ile meydana gelir. Örneğin 1 cm kalınlığında bir toprağın oluşabilmesi yaklaşık 1000 yıl alır. Dünya üzerinde bulunan toprak kalınlığı düşünüldüğü zaman, toprağın yüzbinlerce yıl içerisinde oluştuğunu söylemek mümkündür.

Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler

Literatürde pedokenez kavramına karşılık gelen toprak oluşumu doğal ayrışma süreci ile açıklanan bir durumdur. Toprak oluşumunu etkileyen pek çok faktör bulunur. Bu faktörler beş ana madde altında toplanır.

İklim: İklimin neden olduğu sıcaklık; kayaların ve minerallerin çözülmesini sağlayan buna ek olarak da kimyasal tepkimelerin hızlanmasına ya da yavaşlamasına neden olan bir faktördür. Yağış miktarının yüksekse fazla miktarda su, toprağın katmanları arasında ilerler ve mineralleri eriterek aşağı doğru akar.
Organizmalar: Toprak kazan hayvanlar, büyüyen bitki kökleri ve enzim salgılayan mikroorganizmalar; toprağı kimyasal olarak değiştirir. Ayrıca fiziksel olarak da karıştırır.
Topoğrafya: Eğim; yükselti ve bakı, günışığı saatlerini, sıcaklığı, su akışını, erozyonu ve organik madde birikimini etkileyen faktördür. Eğimli arazilerdeki toprak oluşumu daha yavaş olarak karşımıza çıkar. Yamaçlarda topraklar erozyon gibi sebeplerle daha incedir. Yükselti, iklim elemanlarının özelliklerini belirleyerek toprak oluşumunu etkiler. Bakı, güneşlenme süresini ve sıcaklığı etkiler ve bu sebeple toprağın nemliliğini ve oluşumunu da etkiler.
Ana materyal: Toprağı oluşturan ana kayanın kimyasal bileşeni, toprağın mineral içeriğini etkiler. Ana materyal, toprağın oluştuğu yerin altında yer alan ana kaya olabilir. Fakat toprağın büyük kısmını, başka yerlerden su ve rüzgar yolu ile taşınan kumları alüyvonlar ve kilden oluşan tortu oluşturur.
Zaman: Toprak oluşumu oldukça fazla zaman alır. Tam bir toprak oluşumu binlerce yıl sürebilir. Oluşum süresi toprağın kalınlığını etkileyen bir faktördür.