Otonom Sinir Sistemi Nedir? Otonom Sinir Sistemi Neleri Kontrol Eder, Ne İşe Yarar?

Otonom sinir sistemindeki anormallikler, disotonomi adı verilen bozukluklara yol açabilir. Bu rahatsızlıklar, OSS'nin işlevlerini gerektiği gibi yerine getirememesi sonucunda ortaya çıkar ve farklı belirtilerle kendini gösterebilir. Otonom sinir sistemi nedir, neleri kontrol eder, ne işe yarar gibi konular; kişi ayağa kalktığında kan basıncında ani bir düşüş olur, bu da baş dönmesi, bulanık görme ve bayılma gibi belirtilerle sonuçlandığında akıllara gelir.

Otonom Sinir Sistemi Nedir?

Otonom sinir sistemi, istemsiz işlevleri düzenlemek için özelleşmiş bir sinir ağıdır ve vücutta "istem dışı sinir sistemi" olarak da adlandırılır. Bilinçli bir kontrol gerektirmeyen bu işlevler, vücudun hayati organlarını ve sistemlerini dengede tutmaya yardımcı olur. Homeostaz, yani vücudun iç dengesinin korunması sürecinde merkezi bir rol oynayan OSS, kalp atış hızı, sindirim hızı, kan basıncı, terleme gibi birçok işlevi otomatik olarak düzenler.

Otonom sinir sistemi, merkezi sinir sistemi ile vücut organları arasında köprü görevi görür. Beyin sapı ve omurilikteki merkezler, kalp atışı, solunum, kan basıncı gibi temel işlevlerin kontrol edildiği ana merkezlerdir. İçsel ve çevresel değişikliklere hızlı bir şekilde uyum sağlayan OSS, afferent ve efferent olarak bilinen sinir yolları ile bu bilgiyi taşır.

•Afferent Sinirler: Vücuttan beyne bilgi taşıyan sinirlerdir. Örneğin, iç organların durumu ve vücut sıcaklığı gibi bilgiler afferent sinirler aracılığıyla beyne iletilir.

•Efferent Sinirler: Beyinden vücuda komut taşıyan sinirlerdir. Beyin, afferent sinirlerden aldığı bilgilere göre vücudun farklı bölgelerine komutlar gönderir ve organların işlevlerini düzenler.

Otonom Sinir Sistemi Neleri Kontrol Eder, Ne İşe Yarar?

Otonom sinir sistemi, iki ana bölümden oluşur. Bu iki bölüm, birbirinden farklı işlevleri yerine getirir ve farklı durumlarda vücudun ihtiyaçlarına göre devreye girer.

1.Sempatik Sinir Sistemi: vücudu strese hazırlayan "savaş ya da kaç" (fight or flight) tepkisini yönetir. Vücut tehlike altında olduğunda ya da stresli bir durumda sempatik sinir sistemi devreye girer. Kalp atış hızı artar, göz bebekleri genişler, kan basıncı yükselir ve sindirim yavaşlar. Bu tepkiler, vücudun kendini savunma ve hızlı hareket etme kapasitesini artırır.

2.Parasempatik Sinir Sistemi: "dinlen ve sindir" (rest and digest) tepkisini yönetir. Vücut rahatlama durumundayken veya sindirim faaliyetlerini yerine getirirken parasempatik sistem devreye girer. Kalp atış hızı düşer, sindirim hızı artar, kan basıncı düşer ve vücut sakinleşir. Parasempatik sistem, enerjinin depolanması ve vücudun onarılması için gerekli süreci destekler.

Otonom sinir sistemi, hayati öneme sahip birçok istemsiz işlevi düzenler. Vücutta birçok organ ve sistem, otonom sinir sistemine bağlı olarak işlev gösterir. Bu organlar ve sistemler şunlardır:

1.Kalp ve Damarlar: Otonom sinir sistemi, kalp atış hızını ve kan damarlarının genişlemesini veya daralmasını düzenler. Sempatik sinir sistemi devreye girdiğinde kalp atış hızı artar, kan basıncı yükselir ve kan damarları daralır. Parasempatik sinir sistemi ise kalp hızını düşürerek kan basıncını normale döndürür.

2.Solunum Sistemi: Otonom sinir sistemi, solunum hızını kontrol eder. Stres veya fiziksel aktivite sırasında sempatik sistem devreye girerek solunum hızını artırır, bu da vücuda daha fazla oksijen sağlanmasına yardımcı olur. Parasempatik sinir sistemi ise dinlenme sırasında solunum hızını düşürerek vücudu rahatlatır.

3.Sindirim Sistemi: Sindirim süreci de otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir. Parasempatik sinir sistemi sindirimi hızlandırırken, sempatik sinir sistemi stres altında sindirimi yavaşlatır. Bu nedenle stresli durumlarda mide ve bağırsak hareketleri azalır.

4.Göz Bebekleri: Göz bebeklerinin genişleyip daralması da OSS tarafından düzenlenir. Sempatik sinir sistemi göz bebeklerini genişletirken, parasempatik sistem daraltır. Bu işlev, görme duyusunun ışık miktarına göre ayarlanmasına yardımcı olur.

5.Ter Bezleri ve Vücut Sıcaklığı: Vücuttaki ter bezleri, sıcaklık düzenlemesinde görev alır ve otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir. Sempatik sinir sistemi, ter bezlerinin çalışmasını artırarak terleme yoluyla vücut sıcaklığını düşürür.

6.Üriner Sistem: Parasempatik sinir sistemi, idrar kesesinin boşaltılmasını sağlarken sempatik sistem idrar üretimini ve depolamayı etkiler.