Dor Nizamı Nedir? Dor Nizamına Göre Yapılan Tapınaklar Hangileri?
Anadolu’da hüküm sürmüş pek çok uygarlık pek çok alanda olduğu gibi sanatsal açıdan da büyük miraslar bırakmıştır. Bu eserlerde görülen mimari tarzların pek çoğu antik Yunan ve Roma uygarlıklarında da karşımıza çıkmaktadır. Dorisler ya da diğer adıyla Dorlar da Anadolu’da yerleşmiş bu önemli uygarlıklardan biridir. Dor sanatıyla ilgili en çok Dor nizam nedir ve Dor nizamına göre yapılan tapınaklar hangileri merak edilmektedir.
Anadolu medeniyetleri ile buraya yakın coğrafyalarda yaşamış olan medeniyetler arkalarında eşsiz yapılar bırakmışlardır. Şimdiki Yunan topraklarına akınlar düzenleyen göçebe kabilelerden biri olan Dorlar da mimari alanda insanlığa önemli katkılar sunmuş ve kendilerine özgü bir üslup geliştirmişlerdir. Sanat tarihine ilgi duyanlar ise Dor nizamı nedir ve Dor nizamına göre yapılan tapınaklar hangileri sorularının cevaplarını aramaktadırlar.
Dor Nizamı Nedir?
Anadolu, tarih boyunca pek çok kadim uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Hititler, Lidyalılar, Urartular, Frigler ve ardından gelen Yunan kökenli topluluklar bu topraklar ile yakın coğrafyalarda iz bırakmıştır. Antik çağda Batı Anadolu'ya yerleşen Dorlar ise mimari alanda önemli bir üslubun temsilcileri olmuşlardır. Zira Doris adıyla da bilinen Dorlar yalnızca askeri ve siyasi anlamda değil, sanatsal ve mimari açıdan da etkili bir medeniyet olarak bilinir.
Dor nizamı ya da Dor düzeni de Antik Yunan mimarisinde kullanılan üç ana sütun düzeninden biridir. Bu düzen özellikle sağlamlık ve sadelik ilkeleri üzerine kuruludur. Dor düzeninde yer alan sütunlar düz ve yalındır. Yani Dor sütunlarının başlıklarında süslemeler yer almaz. Ayrıca sütunların doğrudan stylobat üzerine oturması Dor nizamını İyon ve Korint düzenlerinden ayıran önemli bir özelliktir.
Dor nizamı genellikle sağlamlık ve erkeksi bir duruşu temsil eder. Tapınak ve kamu yapılarında tercih edilen bu düzen askeri ve kamusal gücün yansıması olarak görülür. Dor düzenine ait yapılar yatay hatların hâkim olduğu, orantılı ve simetrik tasarımlarla inşa edilmiştir. Duvar süslemeleri azdır ve cephe tasarımlarında sadelik ön plandadır.
Dor Nizamına Göre Yapılan Tapınaklar Hangileri?
Dor nizamına göre inşa edilmiş birçok tapınak ve kamu yapısı hem Yunanistan'da hem de Anadolu coğrafyasında yer almaktadır. Bu yapıların çoğu sağlamlığı sayesinde günümüze kadar ulaşmayı başarmış olmakla kalmaz, aynı zamanda halen estetik duruşlarını da korurlar.
Dor nizamına göre inşa edilmiş yapıların en bilinen örneklerinden biri Yunanistan'ın başkenti Atina'da bulunan Partenon Tapınağıdır. Bu yapı Dor düzeninin anıtsal ve görkemli bir örneği olarak kabul edilmektedir.
Yine Atina'daki Hephaistos Tapınağı Dor mimarisinin en iyi korunmuş örneklerinden biridir. Tapınak kalın ve yüksek sütunlar, simetrik düzen ve sade tasarımı ile Dor mimari anlayışını açıkça yansıtır. Bu yapılar tapınak mimarisinin nasıl güçlü ve sade bir ifade ile yapılabileceğini gösterir.
Anadolu'da ise özellikle Assos Athena Tapınağı Dor nizamının izlerini taşıyan önemli bir yapıdır. Çanakkale il sınırları içinde yer alan bu yapı Anadolu'daki Dor etkisini açıkça gözler önüne serer. Ayrıca Didim Apollon Tapınağı'nda da Dor düzenine ait bazı mimari unsurların yer aldığı tespit edilmiştir. Bu yapıların planları, kolon dizilimleri ve yapım teknikleri Dor mimari anlayışının bölgedeki etkisini göstermektedir.
Dor nizamı zamanla Roma mimarisini de etkilemiş ve Roma'daki kamu yapıları, amfi tiyatrolar ve anıtlar bu düzene göre tasarlanmıştır. Bugün hem Türkiye'de hem de Avrupa'da bu mimari anlayışa ait kalıntılara rastlamak mümkündür. Dor nizamına göre inşa edilen yapılar mimarlık tarihi açısından büyük önem taşır çünkü bu yapıların incelenmesi dönemin estetik ve yapısal anlayışını çözümlemeye yardımcı olur.