Dil bilgisinin en önemli konularından biri de fiil kipleridir. Fiil kipleri fiillere zaman, dilek, şart, istek veya emir anlamları yüklemeye yarar. Fiil kipleri haber kipleri ve dilek-şart kipleri olarak iki başlıkta incelenir. Dilek-şart kiplerine dair bilgileri ve dilek kiplerine örnekleri haberimizde bulabilirsiniz.
DİLEK KİPLERİ KAÇA AYRILIR?
Dilek ve haber kipleri kendi içinde getirilen eklere göre ayrılırlar. Dilek kipleri ya da diğer adıyla tasarlama kipleri dörde ayrılır.
DİLEK KİPLERİ NELERDİR?
Dilek kipleri, haber kiplerinin aksine fiile zaman anlamı yüklemeyen kiplerdir. Dilek kipleri eki fiilin sonuna getirilir. Fiilin sonuna getirilen eklerle fiile bir dilek, istek, şart, emir anlamı katarlar. Dilek kipleri getirilen fiillere kip ekinden sonra şahıs eki de getirilebilir.
DİLEK-ŞART KİPİ
Dilek-şart kipi fiile bir durumun gerçekleşmesinin bir şarta, bir isteğe bağlı olduğunun anlamını verir. Şart kipi ya da koşul kipi olarak da karşılaşılan dilek-şart kipinin eli -se, -sa ekidir. Dilek kipinin olumsuzu -me, -ma ekiyle yapılır. Dilek-şart kipi bazen bir rica anlamı kapmak için de kullanılır. Dilek-şart kipi sadece fiillere getirilir. Eğer isim soylu sözcüklere getirilmiş –se, -sa ekleriyle karşılaşırsanız bu dilek-şart kipi değil, ek-fiil ekidir.
Örneğin:
GEREKLİLİK KİPİ
Gereklilik kipi eki -meli, -malı ekidir. Fiillerin sonuna getirilen -meli, -malı ekiyle eylemin gerçekleşmesi için bir gereklilik, zorunluluk olduğu ya da tavsiye anlamı katar. Gereklilik kipinin olumsuzu da –me, -ma ekiyle yapılır.
Ay sonuna kadar İstanbul'a gitmeliyim.
Seninle konuşmak istiyorsa onunla konuşmalısın. (Burada tavsiye anlamı kattı.)
Bu arabayı almamalısın.
İSTEK KİPİ
Fiile bir istek anlamı katan dilek kipi ise istek kipidir. İstek kipinde fiil köküne ya da gövdesine -a, -a eki getirilir. İstek kipleri fiile bazen bir planlama, bir niyet anlamı da katabilir. İstek kipinin olumsuzu da -me, -ma ekiyle yapılır. İstek kipi almış fiiller şahıs eki alırsa yardımcı ekler de alabilir.
EMİR KİPİ
Emir kipinde dilek-şart kipleri arasında en karmaşık olanı sayılır. Emir kiplerinde fiile getirilen bir ek yoktur. Fiilin gerçekleşmesini emretme amacı taşır. Ayrıca emir kipinde birinci tekil şahıs için ve birinci çoğul şahıs için çekim yoktur. Emir kipleri sadece ikinci tekil şahıs, ikinci çoğul şahıs, üçüncü tekil şahıs ve üçüncü çoğul şahıs için kullanılır. İkinci tekil şahısta eksiz olan emir kipi ikinci çoğul şahısta -in, -ın, -un, ün eki, üçüncü tekil şahısa -sin, -sın, -sun, -sün eki, üçüncü çoğul şahısa ise -ler eki getirir. Örneklerle açıklamak gerekirse:
1. Tekil şahıs yok
1. Çoğul şahıs yok