Determinizm nedir, temsilcileri kimlerdir? Felsefede determinizm akımı ne demek?
Determinizm her olayın, maddi ya da manevi bir takım nedenlerin sorunlu sonucu olduğunu kabul eden bir felsefi görüştür. Yani evrende gerçekleşen olayların neden ve sonuç ilişkisine dayalı olduğu kanısına varmış felsefi bir akımdır. Determinizme göre günlük hayatta aldığımız kararlar, eylemlerimiz ve ahlakı tercihlerimiz yalnızca bilimsel yasaların işleyişidir. Peki, determinizm nedir? Felsefede determinizm akımı ne demek? İşte merak edilen tüm soruların cevapları…
Determinizm felsefi bağlamda, tüm olayların nedenler zincirinin zorunlu olarak belirlendiğini savunan bir teori olarak karşımıza çıkmaktadır. Nedensellik ilkesi determinizmin en önemli ilkeleri arsında yer almaktadır. Bu doğrultuda insan iradesinin mevcut olan zorunlu nedenler zincirine etkisi olmadığından, olayların ortaya çıkışında kesin olarak bu nedenlerin gücü ve yönlendirilmesi bulunmaktadır. Peki, determinizm tam olarak nedir? Felsefede determinizm akımı ne demek? işte determinizm ile ilgili merak edilenler…
DETERMİNİZM NEDİR?
Determinizm belirlenimcilik, gerekircilik, belirlenircilik gibi isimlerle ifade edilmektedir. Evrenin ya da olayların bilimsel disiplin alanına giren tüm nesne ve olguların öncesinden belirlenmiş olduğunu, onların öyle olmalarını zorunlu kılan birtakım yasa ya da güçlerin etkisi ile meydana getirmiş olduklarını ileri süren öğretiye verilen isimdir.
Determinizm ne demek dendiğinde, yalnızca evren olmamakla birlikte insanın düşünce ve davranışlarını da bir yasaya tabi olduğunu ileri sürdüğünü söylemek mümkündür. Bu bağlamda insanların gündelik yaşamında almış oldukları en küçük kararlar bile önceden belirlenmiştir. Yani bu öğretiye göre her şey belirlenmiş olup değişmesi söz konusu değildir.
DETERMİNİZM HANGİ AKIM?
Felsefi bir akım olan determinizm, bu akımı savunan kişilere göre determinizm akımının önde gelen bilim insanları ve filozoflarının asli görevlerinin tüm olguları neden-sonuç ilişkisine göre incelenmesi gerektiğidir. Bu akımda her şey yasalarla belirlenmiş olup matematik, geometri, fizik gibi bilimler evrenin bir yasasının olduğunun kanıtı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Determinizm kökleri Thales'e, Empodekles'in 4 unsuruna, Demokritos'un atomuna, Aristotales'in hareket ettirici unsuruna hatta Stoacıların felsefelerine kadar uzanmaktadır. Tüm bu görüşler belirlenimcilik ilkesi ile çalışmaktadır. Kısacası oldukça eski dönemlerde bile isimlendirilmeyen bu görüş temelde de yatmakta idi.
İlerleyen zamanlarda Sponiza her eylemin kesin ölçütler tarafından şekilleneceğini kabullenmiş, Claude Bernard cansız varlıklarda olduğu gibi canlı varlık hareketlerinin kesin olarak açıklanabileceğini ifade etmiştir. Determinizm kavramı 1800'lü yıllarda makinelerin nedensellik ilkesi içerisinde çalışma prensibi olarak adlandırılsa da Pasisson ve Laplace bu kavramı evren için kullanmıştır. Daha sonra da bu görüş insanın özgür iradesi olup olmadığını sorgulayarak determinizm kavramı farklı şekillerde anlaşılmaya ve tamamlanmaya başladı.
DETERMİNİZM TEMSİLCİLERİ
Determinizmin kurucuları dendiğinde 2 isim öne çıkmaktadır. Bunların ilki Hollandalı filozof Baruch Spinoza'dır. Spinoza oluşturduğu eserlerde rasyonalizm ve determinizmin temel ilkelerini meydana getirmiştir.
Bu noktada determinizm örnekleri olarak filozofun Türkçeye çevrilmiş olan bazı eserlerini vermek mümkündür. Bunlar; Töre Bilim, Yaşamak Dediğimiz şey, Politik inceleme, Ethica, Anlama Yetisinin Düzeltilmesi Üzerine İnceleme şeklindedir.
Determinist filozoflar arasında Rene Descartes de gösterilebilir. Popüler bir söylemi olan " Düşünüyorum öyleyse varım" neden-sonuç ilişkisini ortaya koymaktadır. Tıpkı diğer determinist düşünürler gibi aklı öne çıkarmış, belli başlı konularda ise sonuca varmak adına nedensellik ilkesine yönelmiştir. Diğer determinizm temsilcileri ise Werner Heisenberg, Max Planck ve Pierre Simon Laplace'dir.