Fiili hizmet zammı olarak da bilinen yıpranma hakkı, zor mesleklerde çalışan işçilerin kazandığı haklardan biridir. Bu hak sayesinde prim günlerini doldurmak ve daha erken emekli olmak mümkün.
YIPRANMA HAKKI NEDİR?
Yıpranma payı, çalışma koşulları ağır olan mesleklerde çalışan işçilerin daha erken emekli olmasını amaçlayan bir haktır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nda "fiili hizmet zammı" olarak geçen yıpranma payı, diğer mesleklere nazaran daha fazla gayret sarf edilen mesleklerdeki işçilere fazladan prim günü vererek erken emekli olmalarını sağlamaktadır. İşin riskine ve niteliğine göre 60, 90 ya da 180 gün prim verilebilmektedir. Örneğin, yıpranma payı olan bir meslekte çalışan bir işçi, her yıl için ilave 60 gün fiili hizmet zammı alıyorsa, 12 ay çalıştığında 14 ay çalışmış gibi kabul ediliyor. Normal bir işte çalışanın emekliliği yılda 360 gün olarak hesaplanırken, yıpranma payı olan mesleklerde çalışan işçiler 420 ila 540 gün prim günü elde edebiliyor. İşçilerin yıpranma payından yararlanabilmek için minimum 3.600 gün çalışmış olması gerekiyor, yıpranma payı ise fiili hizmetten sayılıyor.
YIPRANMA HAKKI HANGİ MESLEKLERDE VAR?
Toplamda 45 meslekte yıpranma payı bulunmaktadır. Bu mesleklerde minimum 3,600 gün çalışmış olan işçiler yıpranma hakkından yararlanabiliyor. Yıpranma payı da fiili hizmetten sayılıyor. Kurşun ve arsenikte, cam atölyesi ve fabrikalarında, cıva, alüminyum, demir-çelik, döküm ve asit üretimi fabrikalarında çalışan işçilerin yanı sıra, basın ve gazetecilikte çalışanlar, emniyet ve MİT mensupları da bu haktan yararlanabiliyorlar.
YIPRANMA HAKKI KİMLERİ KAPSIYOR?
Cam atölye ve fabrikalarında çalışan işçiler cam yapımında kullanılan maddeleri toz haline getirme, eleme ve karıştırma işlerinde çalıştıkları, basınçlı havayla kum püskürten cihazlarla iş yaptıkları için bu sektördeki işçilere 60 gün fiili hizmet süresi eklenmektedir.
Kurşun ve arsenikte ise kurşun alaşımında çalışanlar, kurşunun hammaddelerinin çıkartılması işinde çalışanlar, kurşun üretimi için yapılan izabe işlerde görev alanlara 90 gün fiili hizmet süresi eklenmektedir.
Çimento fabrikalarında ilkel maddeleri kırıp ufalama, eleme ve karıştırma işlerinde ve otomatik fırınlarda pişirme işlerinde çalışanlara 60 gün fiili hizmet süresi eklenmektedir.
En çok fiili hizmet süresi alan meslekler ise maden ocakları, kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yeraltında çalışmayı gerektiren işlerdir. Bu mesleklerde çalışanlara yıllık 180 günlük hizmet zammı eklenmektedir.
YIPRANMA HAKKI OLAN MESLEKLER
İşte yıpranma hakkı olan mesleklerin tablosu:
| MESLEKLER | İLAVE GÜN |
| Döküm Fabrikaları | 60 |
| Cıva Üretim İşleri | 90 |
| Kurşun ve Arsenik İşleri | 60 ila 90 |
| Çimento Fabrikaları | 60 |
| Alüminyum Fabrikaları | 60 |
| Demir ve Çelik Fabrikaları | 90 |
| Kok Fabrikaları – Termik Santraller | 60 |
| Asit Üretimi Yapan Atölye ve Fabrikalar | 90 |
| Cam Atölye ve Fabrikaları | 60 |
| Sahil Güvenlik Komutanlığı | 90 |
| Madencilik & Yeraltı İşleri | 180 |
| Radyoaktif İşler | 90 |
| Su Altında Çalışmayı Gerektiren İşler | 60 ila 90 |
| Türk Silahlı Kuvvetleri Mensupları | 90 |
| Emniyet, Polis ve MİT Çalışanları | 90 |
| İtfaiye ve Yangın Söndürme İşleri | 60 |
| Ceza İnfaz Kurumunda Çalışanlar | 90 |
| Basın ve Gazetecilik İşleri | 90 |
| TRT'de Haber Hizmetinde Çalışanlar | 90 |
| TBMM Yasama Organı Üyeleri | 90 |
| Cumhurbaşkanlığı Yardımcıları | 90 |
| Bakanlar | 90 |
| İhtiyat Pilotları | 60 |
| Diş Hekimi | 60 |
| Eczacı | 60 |
| Ebeler | 60 |
| Doktor | 60 |
| Hastabakıcı | 60 |
| Hemşire | 60 |
| Anestezi Teknikeri | 60 |
| Tıbbi Laboratuvar | 60 |
| Ağız ve Diş Sağlığı Teknikeri | 60 |
| Diyaliz Teknikeri | 60 |
| Radyoterapi Teknikeri | 60 |
| Eczane Teknikeri | 60 |
| Tıbbi Görüntüleme Teknisyeni & Teknikeri | 60 |
| Toplum Sağlığı Teknisyeni | 60 |
| Fizyoterapist | 60 |
| Odyolog | 60 |
| Perfünyonist | 60 |
| Sağlık Fizikçisi | 60 |
