Özür dilemek her zaman kolay olmayabilir. Fakat özür dilemeyi bilmek, daha iyi bir dünya yaratabilmek için çocuklara bırakabileceğimiz en önemli değerlerden biridir. Özür dilemek, havadaki gerginliği temizler, ilişkiyi tamir eder ve yeni bir başlangıç verir. Bu çerçevede özür dilemek bir sanattır diyebiliriz. Psikolojik Danışman Cangül Özer, çocuğunuza bu sanatı öğretmenin ipuçlarına değindi.
Kurallardan haberdar olduğu 3 yaş dönemi
Çocuklar 3 yaş civarlarında anne babaya giderek daha az bağımlı hale gelirler. Ailesi dışında birçok insanla temas etmeye başladıkları bu dönemde çocukların çevreyle olan iletişimi artar. Diğer bir deyişle hızla sosyalleşme sürecine girerler. Bu dönemde çocuk henüz yeni yeni kuralların varlığından haberdar olmaya başlar ve paylaşması, istekleri için sabretmesi gerektiğini fark eder. Ne var ki büyük ölçüde benmerkezciliği devam eden çocuk için bu duruma uyum sağlamak oldukça güçtür. Bu sebeple isteklerine karşı gelindiğinde yetişkinlere ve arkadaşlarına kaba davranabildiği ve kurallara uyma konusunda dirençli olduğu görülebilir. "Özür dileme" kavramının çocuğun yaşamına girişi bu döneme rastlar.
Doğru yanlışı ayırt edemeyebilir
Çocuk kimi zaman oyuncağını almak isterken arkadaşını ittiğinde, kimi zaman da bir yetişkine uygun olmayan bir söz söylediğinde 'Hemen özür dile!' tutumuyla karşılaşabilir. Yetişkin çocuğa davranışının yanlışlığını anlatır, fakat okul öncesi dönemde çocuklar henüz doğru yanlış kavramlarını uygun şekilde anlamlandıramadıklarından çoğu zaman ya özür dilemeyi reddederler ya da yetişkinin baskısıyla istemeyerek özür dilerler.
Empati kurun
Çocuğun içtenlikle özür dileyebilmesi için öncelikle davranışının hatalı olduğunu fark etmesi ve karşısındaki kişiyle empati kurabilmesi gereklidir. Davranışının sorumluluğunu üstlenmesi ise bir sonraki adımdır. 'Özür dileyebilmek' bir sosyal beceri göstergesidir ve çocuklar dinlemeyi, diyalog kurmayı, soru sormayı, izin istemeyi öğrendikleri gibi özür dilemeyi de öğrenebilirler.
Özür dilemenin önemi
Bir çocuk yaşamın ilk yıllarında özür dilemeyi öğrendiğinde aslında karşısındaki insanın duygularını önemsemeyi ve kendi davranışlarını kontrol etmeyi öğrenmiş olur. Hayatt a herkesin hata yapabileceğini, ancak önemli olanın bunu telafi etmeye çalışmak olduğunu fark eder. En temelde ise özür dilemenin bir güçsüzlük değil, davranışının sonucuyla başa çıkma cesareti olduğunu öğrenir. Sosyal yaşam içerisinde kendine güvenen ve olumsuz durumlarla karşılaştığında psikolojik dayanıklılık sergileyen yetişkinler de bu çocuklardan çıkar.
Püf noktaları: Çocuğa özür dilemeyi öğretmekten önceki amaç, kurallara uyum sağlamayı öğretmek olmalıdır. Bu şekilde çocuk özür dilemesini gerektirecek daha az durumla karşılaşabilir. Bunun için kuralların anne-baba tarafından ortak olarak belirlenmesi, çocuğa beklentilerin net şekilde söylenmesi ve kurallar konusunda tutarlılığın korunması önemlidir.
1. Çocuğu kurallara uymaya en fazla motive eden yöntem ödüllendirmedir. Uygun şekilde davrandığında sözlü olarak takdir etmeniz davranışın sıklığını arttırır.
2. Yine de çocuğun gelişim dönemi gereği kurallara uymak istemeyeceği ve doğru-yanlış davranışı ayırt etmekte zorlanacağı unutulmamalıdır. Bu sebeple öncelikle çocuğa özür dilemenin gerekliliği yalın bir dille anlatılmalıdır. Örneğin; "Birinin canını acıtacak ya da onu üzecek bir şey yaptığımızda özür dileriz ya da üzgün olduğumuzu söyleriz" şeklinde bir açıklama yapılabilir ve çocuğu iyi gözlemleyerek olası bir uygun olmayan davranışı karşısında özür dilemesi gerektiği hatırlatılabilir.
3. Çocuğun içtenlikle özür dilemesi için karşısındakiyle empati kurabilmesi önemlidir. Bu sebeple çocuklarla duygular hakkında konuşulabilir. Örnek olaylar anlatılarak kendisini bir başkasının yerine koyması ve nasıl hissedeceğini söylemesi istenebilir. Örneğin; "Berk oyuncağını senin elinden çekip alsaydı sen nasıl hissederdin? Uygun olmayan davranışı karşısında özür dilemenin yanı sıra başka neler yapabileceği konuşulabilir (eşyalarını paylaşma, yardım etme vb.)
4. Çocuk özür dilememek konusunda ısrarcı olduğunda yargılamak, öfkelenmek yerine sakin kalmak, gerekirse çocuk yerine özür dilemek ya da "Özür dilerken yanında olabilirim, hatta istersen birlikte özür dileyebiliriz." şeklinde çocuğa destek olmak uygun bir yol olabilir.
"Özür dilemenin birçok yolu var"
Çocuklar pişmanlıklarını ve hatalarını farklı şekillerde gösterebilirler. Resim çizmek, sarılmak, ufak bir hediye ile gönlünü almak vb. Eğer çocuk sözel olarak kendisini ifade etmekte zorlanıyorsa çocuğa bu konuda özgürlük tanınmalıdır. Özür dilemenin anlamını yitirmemesine de dikkat edilmelidir. Çocuk yaşanan her problemden özür dileyerek kaçmaya çalışmamalıdır. Bu tür durumlarda özür dilemenin aynı davranışı tekrar etmemek adına bir teminat olduğu hatırlatılmalıdır. Son olarak çocuklara bir şeyi öğretmenin yolunun söylemek değil, göstermek olduğu hep hatırlanmalıdır. Çocuğunuz gerektiğinde sizin de özür dilediğinizi gözlemlerse, sıra kendisinin özür dilemesine geldiğinde daha az zorlanacaktır. - PSİKOLOJİK DANIŞMAN CANGÜL ÖZER
Hazırlayan: Aytülike Keskin
