İnsanoğlu her zaman merak eder ve sorularına cevap bulmak için yeni araştırmalara ihtiyaç duyar. İşte bu engel olunamayan merak duygusu, 1-2 yaş civarında harekete geçmeye başlıyor. Psikolojik Danışman Tuğba Gürçağ Yarız, merak ve keşfetme duygularının çocukların sağlıklı gelişiminin bir parçası olduğunu söylüyor.
Gelişimin bir parçası
Yaşamın ilk bir yılı, gelişim açısından en hızlı değişmelerin olduğu dönemdir. Zihinsel, fiziksel, sosyal ve duygusal alanların tümü ilk bir yılda hızla gelişir. 1 yaş, bebeklerin çocukluğa geçiş yaptıkları bir dönemdir. Bebekler, boy ve kilo artışının hızla geliştiği bu dönemde fiziksel gelişim hızları doğrultusunda yürüme yolunda ilk adımlarını atmaya başlarlar. Yürüme becerisi geliştikçe, kendi ayakları üstünde duran ve dünyaya daha güvenli bakan çocuklar, etraflarını da keşfetmeye başlarlar. Boyu uzayan çocuk, evdeki birçok yere de ulaşmaya başlar; masanın üstüne, dolaplara, buzdolabına… Fiziksel gelişim ve kas gelişiminde görülen ilerlemeler, 1 yaş çocuklarının ince motor becerilerini daha iyi bir şekilde kullanmalarına olanak verir ve çocuklar parmaklarıyla nesneleri kavrayabilir, ellerinde tutabilir ve atmayı öğrenirler. Bu alanlardaki gelişmeler çocukların ev ortamında istedikleri zaman, istedikleri şeylere erişmelerine olanak sağlar. Kendi başına hareket etmeye başlayan çocuk, bağımsız bir birey olduğunu ve daha önceden başkalarına bağımlı olarak yapabildiği birçok şeyi artık tek başına yapabildiğini fark eder. Farkındalık, çocuğun kendine olan güven düzeyini arttırır ve daha da hareketli olmaya başlarlar. Etraflarını, eşyaları ve neler olup bittiğini merak ederler. Keşif çocukların bu dönemdeki en önemli görevleri olur. Dolapların içinde neler var, buzdolabında ne var, masanın üstünde neler var? Hepsini görmek ve neyin nerede olduğunu öğrenmek ister. Etrafı dağıtmak, her şeyle oyuncak gibi oynamak, eliyle tutmak, ağzına götürmek, yere atmak ve yetişkinin geri vermesini bekleyip tekrar atmak, dolapları boşaltıp tekrar düzenlemek 1-2 yaş döneminde görülen belirgin eylemlerdir.
KEŞİF ZAMANI
Çocuklar etraflarını keşfederken, çevrelerindeki tehlikelerin farkında değillerdir. Prizlere ya da tencerelere dokunmak isterler. Onları korumak anne-babalara düşer. Bu tarz durumlarda anne babalar, çocuklarına "hayır, yapma, cıs" gibi kelimeler kullanarak bu durumların tehlikeli olduğunu ve bunu yapmaması gerektiğini öğretmeye çalışmalılardır. Bu yaş dönemi çocukları, hayır kelimesinin anlamını kavrayabilirler ama çocuklar bazı şeyleri defalarca yapmak isterler. Bazen sadece "Hayır!" demek yeterli olmayabilir. Çocukların güvenliği için bazı koruyucu önlemler alınmalıdır. Prizlere koruyucu kapaklar takmak, ocakların arka gözlerini kullanmak, kenarlardan sarkan masa örtülerini çekmeleri engellemek adına kullanmamak, çocukların açabilecekleri dolaplara tehlikeli cisimler koymamak ya da dolap kilidi kullanmak işe yarayabilecek bazı çözümlerdir. Elbette çocuklar kuralları da öğrenecektir. Ancak inatlaşmanın yoğun olarak görüldüğü bir dönem olduğu için çocuklar ebeveynleri tarafından konulan bu kurallara uymayı reddedebilirler. İnatlaşmak yerine, tehlikelerden koruyucu önlemler almak, çocuğun ortamını güvenli hale getirmek; bu yaş dönemi için çok daha uygun ve güvenli bir çözüm yoludur.
Oyun ve oyuncaklar keşfine destek oluyor
Çocuklar 2 yaşına yaklaştıkça, ev ortamındaki uyarıcılar artık onlara daha az ilgi çekici gelmeye başlar. Çünkü artık onları keşfetmişlerdir ve onlara yönelik merakları azalmıştır. Bu yaş döneminde çocukların sosyal gelişimleri hızla ilerlemeye başlayacağı için çocuklar farklı uyaranlara, farklı oyuncaklara ve farklı kişilere ihtiyaç duymaya başlayacaklardır. Bu noktadan itibaren çocukları farklı ortamlara sokmak gerekir. Yaş dönemi özelliklerine uygun oyuncaklarla oynatılmalı ve yaşıtları bir araya gelmesine özen gösterilmelidir. Bu şekilde çocukların merak duyguları ve öğrenme becerileri beslenerek gelişecektir. İç içe geçen kutular, büyükten küçüğe sıralanan halkalar, sesli kitaplar, müzik aletleri, kağıt ve boyalar, basmalı ve ses çıkaran oyuncaklar, iterek hareket ettirebileceği araba gibi oyuncaklar çocukların gelişimini desteklemeye yardımcı olacaktır. Bu oyuncaklarla tanışmak ve nasıl oynanacaklarını keşfetmek, hem çocukların merak duygularının pekişmesine, hem öğrenme becerilerinin gelişmesine hem de yaratıcılıklarının tetiklenmesine yardımcı olacaktır. Bu dönemde oynanabilecek bir diğer oyun çeşidi de dramatizasyon oyunlarıdır. Dramatizasyon, çocukların hayattan kesitleri oyunla yaşayarak keşfedip öğrenmelerine fırsat tanır. Öğretmencilik, doktorculuk, anne olmak ya da tamircilik gibi oyunlarla çocuklar, dış dünyaya ait rolleri öğrenir ve canlandırırlar. Bu oyunlar hem evde anne-baba ile hem de çocukların yaşıtlarıyla oynayabilecekleri oyunlardır. Yaşıtları ile birlikte zaman geçiren çocuklar, yeni davranışlar öğrenmeyi daha hızlı keşfederler. Bu durum konuşma ve iletişim becerilerinin gelişimine katkı sağlar.
Anne babalara öneriler
1. Merak, öğrenmeyi geliştiren en önemli duygudur. Çocuğunuzun merakını karşılıksız bırakmayın. Ancak ev içinde çocuğunuzun sağlık ve güvenliğini tehdit edecek durumları tespit edip bunları ortadan kaldırın.
2.Öğrenme ve keşif noktasında çocuğunuza teşvik edici ve cesaretlendirici bir yaklaşım sergilemeli, ona kendi ayakları üstünde durabilecek ve tek başına bir şeyleri başarabilecek bir birey olabileceğini fark ettirmelisiniz. Böylece çocuğunuz bağımsız ve özgüvenli birey olarak yetişme yolunda sağlam adımlar atacaktır.
3. Çocuklar gözlemleyerek ve model alarak öğrendiklerinden, siz de merak eder ve araştırma yaparak çocuğunuzu teşvik ederseniz, onlar da merak eder ve öğrenmeye çabalarlar.
4. Çocuğa doğumdan itibaren zengin uyaranlı bir çevre sunmak, merak ve öğrenmenin pekişmesi ve teşviği için en önemli noktalardandır. Elbette bu uyaranlar, çocuğunuzun yaş, beceri, gelişim ve ilgi düzeylerine uygun olarak seçilmeli ve sunulmalıdır. Çocuğun hayat alanında ne kadar uygun uyaran varsa, gelişimi de o kadar hızlı ve verimli olacaktır.
5. Çocuğu yaşıtları ve yeni ortamlarla temas ettirmek, onun her alandaki gelişimine olumlu etkiler yapacaktır.
6. Çocuğunuz öğrendikçe ve geliştikçe, davranışlarını ve onu alkışlamak, beğeninizi dile getirmek , "aferin" demek, beceri gelişimini ve kalıcılığını hızlandıracaktır. Beğenmediğiniz yani istemediğiniz davranışları görmezden gelmek ve dikkat dağıtmak, istenen davranışa odaklanmak, bu davranışın yerleşmesi için çok önemlidir.
Hazırlayan: Başak Doğru Yeterler
