Çocuklar birçok şeyi olduğu gibi iyimser yaklaşımı ve hayata umut dolu gözlerle bakabilmeyi de ebeveynlerinden öğrenirler. Anne-babaları her durum karşısında sakin ve pozitif kalabilen çocukların, kuşkusuz ki hayata dört elle sarılması da kaçınılmazdır. Psikolog Ebru Ermiş; nasıl mutlu ve pozitif bir nesil yetiştirebileceğimizi anlattı.
Pozitif düşünce nedir?
Pozitif düşünce deyince birçok kişinin aklına polyannacılık gelir; fakat pozitif düşünce kavramı temelinde polyannacılık değildir. Pozitif düşünce, iki zıt gerçeği aynı anda görebilmek, kabul edebilmektir; yarısı su dolu bir bardağın sadece dolu kısmını görmek ve boş kısmını görmemek veya görmezden gelmek pozitif düşünce demek değildir. Bardağı bir bütün olarak hem boş hem dolu kısmıyla beraber görebilmektir. Pozitif düşünce, hangi durumda olursa olsun alternatifler üretip, sorunlara çözüm bulabilmektir, öğrendiğimiz kalıpların bize çizdiği sınırların ötesine geçebilmektir. Pozitif düşünce uzlaşmacı bir kişilik kazandırır, düşünsel özgürlüğü ifade eder. Bu düşünce sistemine pozitif düşünce denmesinin nedeni, her koşulda pozitif enerjinin tetiklenmesini sağlaması ve bize dönen sonucun pozitif olması, böylece insanı her zaman aktif ve sağlıklı kılmasıdır.
Çocuklar nasıl pozitif olurlar?
Bir çocuk pozitif olmak için üç şeye ihtiyaç duyar, bunlar; amaç, azim ve istikrardır. Amaç, çok uzun süreli olmak yerine çocuğun kısa sürede ulaşacağı şekilde olmalıdır. Çocuk hedefine ulaşabildiğini görebilmeli, bu hazzı yaşayabilmelidir. Azim ise amaca götüren itici güçtür. Amacın kafada açık ve net olması azimli olmayı kolaylaştırır. Kısacası, pozitif olmak, amacı açıkça, net bir şekilde dile getirebilmeyi gerektirir. İstikrar ise beklenmedik engellerle karşılaşılsa da amacınıza giden yolları bulmayı sağlayan bir yetenektir, alternatifler üretmenize fayda sağlar. İstikrar sahibi olmak için bir çocuk; birden fazla doğru cevap olduğunu, bir problemi çözmek için, sadece bir yöntem olmadığını öğrenmelidir. Pozitif bir çocuk, hem iyimser (en iyisini bekleyen) hem de kararlıdır (problemle karşılaştığında yolun sonu diye düşünmektense problemi çözmeye çalışır). Çocuğunuza bu yetenekleri edindirmenizin en temel yöntemlerinden biri, onunla bolca vakit geçirmektir. Erken yaşlarda bu yakın ilgi ile gelişen güven, çocuğunuza sonraki yaşamında yüksek oranda öz güven sağlayacaktır. Çocuğunuzun gelişimindeki her aşamada ümidini arttırabilirsiniz. Yeni konuşan bebeğinizin "Bu ne?" ya da "Neden?" gibi sorularını cevaplayarak, isteklerini açıklama arzusunu ve kendini ifade etmesini zenginleştirebilirsiniz ki bu da isteklerini elde edebilmenin ilk adımıdır. Pozitif düşünmeyi öğretmenin bir diğer yolu da, çocuğunuza kitap okumaktır. Çocuğunuzun dil gelişiminin haricinde, hikayelerde genelde umut teması olması, onun için faydalıdır. Çocuğunuz büyüdükçe, ona çok sonuçlu düşünmesinde veya bir konuşmayı önceden tasarlamasında yardımcı olun. Eğer öğretmeniyle bir sorunu hakkında konuşmak için fazla çekingense, söyleyeceklerinin provasını yapmasına yardımcı olabilirsiniz. Başarısız olduğunda, yeteneksiz olmadığını, sadece yanlış stratejiyi izlediğini vurgulayabilirsiniz. Çevremize göz atacak olursak, yaşamın keyfini süren iyimserlerin yanı sıra, yaşamın güçlüklerine kolayca teslim olan, yaşamla ilgili negatif tahminlerde bulunan pek çok kötümser de görebiliriz. Tüm psikolojik araştırmalar gösteriyor ki ne kadar kötümser iseniz depresyona girme ihtimaliniz de o kadar yükseliyor. O halde anne-babalara iyimser bir bakış açısına sahip, yaşamın kaçınılmaz terslikleri ile baş edebilen pozitif çocuklar yetiştirmek gibi büyük bir görev düşüyor.
İyimserlik güçlü bir araçtır
Küçük çocuklara dikkat edecek olursanız, doğuştan gelen pozitif bir bakış açıları olduğunu görürsünüz. Onlar doğal iyimserler oldukları için sevimlidirler ve mutludurlar. Pozitiflik, çocukların gelecekteki tüm çevresel ve içsel kaynakları kullanabilmeleri için güçlü bir kredidir. Probleme katkıda bulunan diğer faktörleri görebilen çocuklar, enerjilerini problemin farklı noktalarına yönelterek problemi çözebilirler. Problemlerde üzerine düşen sorumluluğu sahiplenir ve onların çözümünde yardımcı olur. Bunun yanı sıra, üzüntülerden veya kızgınlıktan kaçmaz, onlarla baş edebileceğine inanır. Negatif duyguların da, hayatın bir parçası olduğunu ve onu zenginleştirdiğini kabul ederler. Ne kadar büyük problemlerle karşılaşırsanız karşılaşın, iyimser düşünmeyi otomatik hale getirmiş çocuk en ufak umut ışığının olduğu durumlarda, zorlukları yenmeyi başaracaktır. İyimserlik, iyi aile modelinin veya güçlü ahlaki değerlerin yerine geçemez. İyimserlik, sadece bir araç ama çok güçlü bir araçtır.
Bazı aileler iyimserlik hakkında "Dünyada her şey ne kadar harika…" diye dolaşan çocuklar istemiyoruz derler. Bahsedilen iyimserlik, boş iyimserlik değildir. Pozitif düşünce sürekli neşeli şeyler düşünmek değildir, her gün zaman geçtikçe, giderek daha iyi olacağım gibi bir düşünce ile güçlükleri yenebilmektir. İyimserliğin doğruluk payı yüksek olmalıdır. Sadece neşeli pozitif ifadeler başarılarınızı ve anlık ruh halinizi olumlu biçimde yükseltemez. İyimserlik gereksiz olumluluktan çok, negatif olmayan düşüncelerin gücünden faydalanma üzerine çalışır. İyimserlik kendinizi neşelendirmek için kullanacağınız kavramlardan (örneğin, 'Ben özel bir kişiyim', 'Hayatım hep daha iyiye gidiyor', 'İnsanlar bana bayılıyor'...vs.) çok uzaktır. Bu tip cümleler kısa bir süreliğine kendinizi iyi hissetmenize sebep olacaktır ama sizi hedeflediğiniz noktalara ulaştırmayacaktır.
Anne babalara öneriler
Einstein'ın dediği gibi; "Problemi yaratan beyinle problemi çözmek mümkün olamaz". Bugünü yaşayan neslin, kendi yarattığı problemleri, sahip olduğu düşünce yapısıyla çözmesi olanaksızdır. O halde, bugünün gereklerine göre yaşamak ve yarına hazırlanmak için düşünce sistemimizi bu hıza ayak uyduracak biçimde yeniden yapılandırmamız gerekir. Ebeveynler, kendi ebeveynlerinden aldığı yerleşik kural ve yasaklarla kısıtlı çocuklar yetiştirmek yerine onları yarınların değişimini görebilecek, kavrayabilecek, çözümler üretebilecek düşünce sistemine sahip bireyler olarak yetiştirmelidir. Bir çocuk kötümser ise bunun büyük bir kısmını, anne-babasını ve saygı duyduğu öğretmenlerini, büyüklerini gözlemleyerek öğrenmiştir. Çocuğunuz özellikle sorunlar karşısındaki davranış kalıplarınızı, söylediklerinizi ve yaptıklarınızı adeta bir sünger gibi emer. Olayları yorumlama biçiminizin çocuğunuz tarafından aynen kopyalanma ihtimali çok büyüktür.
Kötümser biri, karşılaştığı engellerin değiştirilemez olduğuna ve yaşamında pek çok şeye mal olacağını inanır. Küçük bir çocuk olumsuz bir duygu hissettiğinde saklanacak sıcak, güvenli, tanıdık bir yer arar. Böyle bir yeri varsa tehlike geçene dek burada saklanır. Böyle bir yeri yoksa tehlike karşısında donar kalır. Çocuğunuzla aranızda güvenli bir bağ oluşturmanız önemlidir. Güvenli bağlanan çocuklar, güvensiz bağlanan çocuklara göre etrafı kolayca keşfederek, kontrolleri altına alırlar. Güven hissettikçe yaşamda yeni şanslar aramak için kendilerini hazır hissederler. Keşfetmek ve başarmak pozitif duyguları sürekli tetikler. Pozitif duygular sizi sürekli yukarı doğru çıkaran bir spiral gibidir. Alışkanlık haline getirilmiş negatif duygular ise aşağı doğru inen bir spiralde ilerlemeye yol açar. Bu spiral depresyona dek iner ve zaman geçtikçe kronikleşir. O halde anne-baba olarak en önemli işlerimizden biri çocuğumuzdaki pozitif duyguları ve özellikleri ortaya çıkarmaktır. Çocuklar en fazla anne-babalarının kendi aralarındaki çatışmalarda kullandıkları yorumlama ve problemi çözme biçimlerini kopyalarlar. Çoğu kez de bu çatışmalardan yaralanırlar. Ama çatışmadan kaçmak da çözüm değildir. Birbirlerini çok seven kişiler bile arada bir çatışabilirler. Anlaşmazlık hayatın bir parçasıdır. Önemli olan çocuklara çatışmaların nasıl çözümlendiği konusunda model olmaktır. Çocuğunuzun önünde sergilediğiniz kendi yorumlama stillerinize dikkat edin.
Hazırlayan: Işıl Evrim AKGÜN
