Bugün sabah erkenden birikmiş gazetelere göz atıyordum ki, Hürriyet'te Cansu Çambel'in Prof. Mete Tunçay'la yaptığı mülakatı gördüm.
Bir nefeste okudum.
Hoca her zamanki gibi ilginç şeyler söylemiş. Benim için önemli olan o değil, Mete Hoca'nın 80 yaşına girmesi.
Belki yazdım, bir daha anlatmakta ne beis olabilir?
1978 sonbaharıydı. Ankara'da linyit dumanı, kirli hava ve ölüm vardı.
Sokaklarda her gün 10 kişi birbirini ölüyordu. Hiçbir ihtiyaç maddesi bulunmuyordu.
Siyaseti bir ölüm yorganı gibi üstümüze çekmiştik. Kimsenin ağzını bıçak açmıyordu.
Tunalı Hilmi'deki Bilgi Yayınevi'ne, bir cumartesi sabahı, Attila Abiyi (İlhan) görmeye gittim. Aaa, o zat, üstünde bir beyaz tişört, sakalları göğsüne dökülüyor, masanın önündeki koltuğa şöyle biraz kaykılmış oturuyor, heyecanlı bir şeyler anlatıyor. Attila Abi bizi tanıştırdı, 'Mete Tunçay' dedi.
Sıcakkanlılıkla elini uzattı, o alçak koltuktan kalkmaya çalıştı: 'Merhaba'.
Sonra heyecanla anlatmayı sürdürdü, Azerbaycan'dan yeni dönmüş.
O gidince Attila Abi, Mete Tunçay'ın ne kadar önemli bir tarihçi olduğunu anlattı, "En önemli yanı, Ortodoks olmamasıdır" dedi, masanın üstünde duran, iki ciltlik Sosyalist Siyasal Düşünüş Tarihi'ni işaret edip, "Yapıp göndermiş, dolapta öyle duruyordu, Ahmet cesaret edememiş, ısrar ettim, bastık" dedi. O sıralarda ben zaten onları yemiş yutmuşum, sadece o mu, asıl anıtsal kitap saydığım Türkiye'de Sol Akımlar'ı da...
1981'in karlı bir günü. Baktım, Bilgi Kitapevinde bir kitap: Türkiye Cumhuriyeti'nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931).
Almayıp da ne yapacağım. Okumaya başladım. Allah'ım bu bir roman. O sırada Hacettepe Üniversitesi İktisat Bölümü'ndeyim. Taner Berksoy kitabı merak ediyor. Götürdüm. Biraz karıştırdı.
"Senden almayayım da, satın alayım" dedi. O kışı, bu kitabı defalarca okuyarak geçirdim.
Tanışıklığımız var ama samimiyetimiz, ahbaplığımız yok. Fakat Tunçay'ı 1980 sonrasında Türkiye sol, demokrat 'entelijansiyası' yakından izliyor. Önce 1402 ile SBF'den atılıyor. İstanbul'a göçüyor. Sonra Toplumsal Tarih dergisini çıkarıyor. Ada'da yaşıyor.
DOKTORA JÜRİMDEYDİ
Derken, Erhan Göksel'in yakın arkadaşı ya, bir akşam onun evinde buluşacağız bekledik, gelmedi. Nihayet geç bir vakit kapıyı çaldı. O sırada salondaki televizyon bozulmuş. Bir şey izliyoruz. Erhan, "Yatak odasındakine bakalım" dedi. Hepimiz yatağın kenarına oturduk. Mete Hoca uzandı, elini başının altına koydu, bir dakika sonra horlamaya başladı. Ben güldüm, "Aman ses çıkarmayın" dedim, yürüdüm gittim.
Bu 1992 veya 1993 olmalı. Ondan sonraki halkayı anımsamıyorum.
Fakat kendimi Mete Hoca'yla ahbap buldum. Derken onu önce doktora jürimde gördüm. Eh, Mete Hoca'nın 'kökeninden' gelip de ne yazacağım, CHP, sosyal demokrasi, Türkiye üstüne bir tez yazmıştım. Davet ettik, kalktı, gene çok karlı bir gün Ankara'ya geldi.
Jüriyi yaptık. Çok güzel şeyler söyledi.
Eleştirdi, ama kendi/lerinin yaptığı 'tarih'ten konuyu çıkarıp siyaset bilimi kapsamına aldığımı, bunun ilk olduğunu büyük bir açık yüreklilikle dile getirdi.
Bunu saptaması, yerine oturtması ve bunca 'komplekssiz' bir biçimde dile getirmesi beni şaşırtmıştı. Hele tanışıklığımıza rağmen o süreçte kontrol ettiği 'mesafe', 'deontolojik' hassasiyet, dikkat beni hayran bırakmıştı. O akşam biz restoranda toplanmıştık. Mete Hoca'yı ben alıp götürmüştüm. "Bayar'ın günlüğünü okuyordum" demiştim.
Kader böyledir. Bir de baktım, Doçentlik jürimde. (Ama ne jüriydi: Nur Vergin, Ali Yaşar Sarıbay, Mehmet Ali Ağaoğulları, Fatmagül Berktay ve o. Bugün de iftihar ediyorum.
Ayrıntılarını da belki bir gün yazarım. Müthiş bir gündü.) Jüride bu hocaların inceliğini, akademik dikkatlerini unutmam.
İşte bunlar anılar. Derken yurtdışına gidip geliyorum. Benden en sert sigaraları istiyor.
Getiriyorum.
Bir gün Türkiye'deki yayıncılığın en büyük isimlerinden Fahri'den (Aral) azar üstüne azar işitiyorum, "Yahu sen yapıyorsun, bu adama bu sigaralar, tütünler getirilir mi?" diyor. Hoca o sıralar "Yaşlanıyorum" diye yakınmaya başlamıştı.
Ama işte 80 yaşına geldi, hiç de öyle yaşlı falan değil.
***
Mete Hoca büyük bir bilim adamıdır.
Bir insanın büyük bilim adamı olması evvela aykırı olmasıyla başlar.
Bilineni, verili olanı, ezberlenmiş olanı reddetmektir aykırı olmak. Bu özellikleri bihakkın taşır Hoca. İkincisi, yukarıda değindim, komplekssiz olmaktır.
Sandığınızın, beklediğinizin dışında bir şeyle karşılaştığınızda onu kabullenme gücüdür, kompleks taşımamak.
Ancak bilginin açlığı, bilgiye inanmak sağlayabilir böylesi bir duyguyu. Hatayı kabullenmektir.
Mete Hoca bununla kalmaz, öyle bir şey olursa, bir de kendisiyle dalga geçer.
Hele Türkiye'de görülmedik bir şeydir bu. Bir diğer nitelik araştırma gücüdür.
Tunçay'ın araştırma gücü, hırsı, heyecanı dağları delecek mertebededir.
Mete Tunçay, Türkiye'de Sol Akımlar'dan başlayarak, her yazdığını bu özellikleriyle biçimlendirmiştir. Tüm bu vasıflarıyla Hoca ekoldür. Gerek Türkiye'deki sosyalist hareket gerek tek parti, gerekse Atatürk konularında daima yenilikçi, öncü, aykırı oldu, daima ortada hazır duranın dışında bir boyut oluşturmaya çalıştı. Bu söylediğimin ne kertede önemli olduğu ancak ardından gelenlere, 'paltosundan çıkanlar'a, bakılarak anlaşılır ki, varsın bana kızsınlar, akademik şapkamla söyleyeyim, o birikim de henüz Mete Hoca'nın birikimini aşamamıştır.
İNGİLİZCEYE ÇEVRİLMELİ
Son bir hususa değineyim. Bütün bunlar olur da, insan 'bilge' olmaz.
Mete Tunçay bilgedir. Akademisyenlerin sayısı her gün artıyor ama bu 'savant'ların, bilginlerin, bilgelerin sayısının azalması pahasınadır. Mete Tunçay soğukkanlılığı, ironisi, zekası ve büyük birikimiyle bir bilgindir, bir bilgedir. İnsancıl ilişkileri de hep bu doğrultudadır. Düşünce tarihinin onca yapıtını insan başka türlü çevirmez.
Oysa çevirmenlik Mete Tunçay'da başlı başına bir hacimdir.
Şimdi CHP üstüne bir kitap yazıyorum.
Hâlâ elimde onun 1981 ilk baskılı kitabı var. Hâlâ o dönemlerde başımız sıkıştığında ilk yöneldiğimiz kitap.
Türkiye'de Sol Akımlar hâlâ bir anıt-kitap.
Bütün bunlardan sonra bir tek 'eksik' kalmış şeyden söz edeyim: Tunçay İngilizceye çevrilmedi. Bu büyük bir eksikliktir. Ne yapıp yapıp ardından gelenler bu boşluğu doldurmalıdır. En fazla yakın dostu Eric Zürcher'e düşerdi bu, olmadı. Umarım 80'li yaşlarının armağanı da bu olur.
Hocaya bir seksen yıl daha dilemeyeyim mi?