İki gün önce Türkiye'nin parlamenter rejimden dar bölge iki turlu başkanlık rejimine geçmesi gerektiğini savunduğumu ifade ettim. Peki bu savunduğum başkanlık sisteminin tanımı nedir? Başkanın, halk tarafından seçilmesi mi? Türkiye'nin bugünkü parlamenter sistemi içinde cumhurbaşkanını halka seçtiriyoruz. Bu başkanlık sistemi olur mu? Hayır, çünkü hükümet başkanı yine meclisten çıkıyor ve meclisin güvenoyuna ihtiyaç duyuyor. O halde başkanın halk tarafından seçilmesi, başkanlık sisteminin gerekli bir unsuru fakat tek başına ayırt eden karakteristiği değildir.

***
Tarih boyunca, devlet kuvvetleri (yasama, yürütme, yargı) içinde, yargı kuvvetinin diğer kuvvetlerden büyük ölçüde ayrı tutulabildiği çeşitli sistemler olmuştur. Yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirinden ayrılması da, Roma İmparatorluğu'nun cumhuriyet dönemlerinde olduğu gibi zaman zaman denenmiştir. Amerikan Başkanlık Sistemi'nin başardığı yeni şey; tarihi deneylerin hepsinin incelenmesinden çıkan derslerle, devlet kuvvetlerinin birbirinden ayrıldığı ama onların herhangi birinde diktatoryal bir kuvvet birikmesini önleyecek denetleme ve dengeleme mekanizmalarının yaratıldığı bir siyasi sistem kurmasıdır.
***
Başkanlık sistemini, diğer bütün siyasi sistemlerden ayırt eden karakteristik işte budur: Kuvvetler Ayrılığı ilkesinin hayata geçirilmesi. Bu genel karakteristik, pratikte dört vasıtayla hayat bulur:
1. Yürütmenin başının (başkan ve yardımcısı) halk tarafından seçilmesi ve bir dahaki seçimlere kadar yasama tarafından düşürülmeksizin bu görevi sürdürmesi.
2. Yürütme başının kabinesini oluştururken yasamaya doğrudan muhtaç olmaması (yasama üyelerinin bakan olamaması).
3. Yasama görev süresinin ne yürütme tarafından ne de yasamanın kendisi tarafından değiştirilememesi (Başkanın meclisi feshedememesi ve meclisin erken seçim karan alamaması).
4. Başta başkanın kanun veto gücü ve meclisin, başkanın yaptığı tayinleri reddedebilmesi gücü olmak üzere çeşitli denetleme ve dengeleme mekanizmalarının yaratılması.
Parlamentarizm, yani meclisin (yasama) hükümet (yürütme) çıkarması, kuvvetler ayrılığı ilkesinin yasama- yürütme ayrılığı bacağını ihlal eder.
***
Bu bilgiler ışığında bir de yarı başkanlık diye adlandırılan sisteme bakalım.Bu sistemin üç karakteristiğini inceleyelim:
1. Halk tarafından bir başkan seçilir ve kendisine yürütmenin bazı yetkileri verilir.
2. Başkan (yürütme), meclis (yasama) içinde güvenoyu alacak bir lidere (Başbakan) hükümet kurma görevi (yürütme) vermek zorundadır.
3. Başkan (yürütme) meclisi (yasama) feshetme ve yeni seçime gitme yetkisine sahiptir.
Şimdi; yarı -başkanlık sistemini diğer parlamenter sistemlerden ayırt eden karakteristik nedir? Başkanın halk tarafından seçilmesi mi? Hayır. Diğer şeyler ayrı kalmak şartıyla, başbakanı da halka seçtirebilirsiniz; ama bu yine bir tür parlamentarizm olur.
Yarı-başkanlık sistemini ayırt eden karakteristik, yürütme yetkilerinin Başkan ve Başbakan arasında paylaşılmasıdır. Başkan ve Başbakan aynı partiden olursa, bu iki görev özdeş görülebilir ve bu sistem, başkanın (veya başbakanın) halk tarafından seçildiği bir parlamentarizm olur. Yarın devam edeceğiz.