Bugün gayet tanıdık bir insanlık halinden söz edeceğim.
Soru: Çok para insanı değiştirir mi? Cevabını hepimiz biliyoruz: Evet, değiştirir.
Peki, ne yönde değiştirir? Onu da biliyoruz: Daha bencil, daha kibirli yapar.
Bunlar bizim gündelik hayattan el yordamıyla çıkardığımız sonuçlar. Ancak bilimciler bu tip konuları pek araştırmıyor. "Canım zaten biliyoruz, malumu ilam etmeye ne gerek var" deyip geçiyorlar.
Kaliforniya Üniversitesi'nden sosyal psikolog Paul Piff ise "Bu olay tam olarak nasıl işliyor" diye sorup, deneylere başlamış.
Özellikle ABD'de yaygın olan Monopoly diye bir oyun var.
Kızmabiraderi andırıyor ama çok daha karmaşık... Oyuncular "girişimci" gibi davranıyor. "Kapitalizmin oyunlaştırılmış şekli" dersek yanlış olmaz.
Paul Piff deneklerden birine daha fazla para (iki bin dolar) vererek Monopoly oyununa başlatıyor...
Diğerine ise bin dolar veriyor.
Sonra da 'Zengin' ile 'Fakir' oyuncuların davranışlarını bir tarafı aynalı camdan izlemeye başlıyor.
Tabii kameraya da çekiyor.
Sadece 15 dakika süren oyunda, 'Zengin' ile 'Fakir'in davranış biçimleri arasında uçurum oluştuğu görülüyor.
Avantajlı başlayan oyuncu önce bu durumu sorguluyor: "Niye eşit değiliz? Arkadaşa haksızlık olmuyor mu" filan diyor.
Ama itirazını oyunu terk edecek kadar ileri götürmüyor. "Demek ki kural buymuş" deyip devam ediyor. Ve çok kısa bir süre sonra, önceleri eşitlikçi-adaletli-ahlaki olan hal ve tavırlar değişmeye başlıyor.

PARA KURALI EZER
Neler mi oluyor? Tavla, okey, pişti oynamış herkesin şahit olduğu davranışlar baş gösteriyor:
Oturuşu dikleşiyor...
Odada başka kimse olmasa da etrafa gururla gülümsüyor...
Pulları pat-küt vurarak hareket ettiriyor...
Rakibine "böcekmiş gibi" bakmaya başlıyor...
Bacaklarını saygısızca uzatıyor...
Bu arada 'Fakir'le göz göze gelmekten kaçınıyor.
Düşünün ki bütün bunlar sadece 15 dakika içinde oluyor. Üstelik deneycilerin kurduğu yapay bir eşitsizlik yüzünden oluşuyor. Bir de bunun gerçek yaşamdaki halini düşünün.
Paul Piff bu tip davranışlara "etik-dışı" diyor: Zenginleşme kişinin karakterini değiştiriyor. İnsanı "insancıl" olmaktan uzaklaştırıyor.
Daha bencil, daha dar görüşlü, daha merhametsiz ve daha kural-tanımaz hale getiriyor.
Piff ve ekibi laboratuvardan çıkıp sokakta da ölçüm yapmış...
Kaliforniya trafik yasalarına göre, yürüyen bir kişi, yaya geçidine adımını attığı an, yoldaki araçlar durmak zorunda...
Sonuç: Cip türü pahalı araçları sürenler gazlayıp geçiyor... Orta karar araçların sürücüleri ise kurallara daha çok uyuyor, duruyor ve yayaya yol veriyor.
Diyeceksiniz ki "herkes mi böyle?" Değil elbette. Para da iktidar gibi: Kimini az bozarken, kimini çok bozuyor. Ama mutlaka bozuyor.
Böyle oluyor diye, insanlara "Para kazanmayın" mı diyeceğiz? O da mümkün değil. Ama hiç olmazsa kuralları düzgün uygulasak...
Gözlerimle gördüm: Yasak yerde üç araç park etmişti. İki cip ve aralarında sıradan bir otomobil... Çekici geldi. Ciplere dokunmadı. Çıkarması daha zahmetli olmasına rağmen, aradaki orta sınıf aracı kaldırıp götürdü.
Ee, ama olmaz ki!