Anadolu'nun en eski dini yapıları ulu camiler, özel olarak cuma namazı için şehrin merkezinde inşa edilen yapılardı. Aynı zamanda kültür mirası olan, Türkiye'nin dört bir yanında bulunan ulu camilerin ise farklı mimari özellikleri olduğu gibi farklı sanat dallarından örnekler de barındırıyor. Kimi ulu cami 865 yıllık kimi 612 kimi ise 846 yıllık. İşte ulu camilerden bazıları...
MARDİN ULU CAMİİ: Şehrin merkezinde bulunan ulu caminin ilk inşası bilinmemekle birlikte 1176 yılında yapıldığı kayıtlarda var. 846 yıllık caminin şeması üç nefli dikdörtgen planlı. Kesme taştan yapılan caminin avlusuna ise doğu ve batı kapılarından girilirken, kubbeli ana mekânın karşısında selsebili olan küçük bir eyvan var. Caminin ana mihrabı derin oyulmuş iki kademeli yüksek bir niş şeklindeyken, kalem işi bitki süslemeli sivri kemerler dikkat çekiyor. Dört pencereli sekizgen kasnak üzerinde yer alan kubbe dıştan dilimli bir forma sahip. Osmanlı dönemi onarımını gösteren yedi satırlık kitâbe ise hemen şadırvanın arkasında bulunuyor.
KÜTAHYA ULU CAMİİ: Şehrin en büyük camisi. 612 yıllık. Yıldırım Bayezid devrinde inşasına başlandığı tahmin ediliyor. Evliya Çelebi, camiyi "ağaç direkli bir cami" olarak tanımlıyor. Kütahya, çini üretiminde meşhur olmasına rağmen ulu camide mihrabın sağındaki dört karodan oluşan Kâbe tasvirli çiniler dışında hiç çini yok. Süsleme olarak üst örtü ve pencere çevrelerinde bitkisel motiflerdeki kalem işleri mevcut. Cami, 1893'te II. Abdülhamid Han tarafından büyük onarım yaptırılmış ve kubbeli olarak son şeklini almış.
SİLVAN ULU CAMİİ: Artuklu Emiri Necmeddin Alpı b. Timurtaş tarafından 1152-1157 yılları arasında inşa edilmiş. 865 yaşındaki cami, Güney duvarında doğu tarafında yer alan mihrap Eyyûbî döneminde 1227 yapılmış, bu onarımda mihrap ilave edilmiş. Bu nedenle Selahaddin-i Eyyûbî Camii olarak da anılıyor. Caminin Doğu-Batı doğrultusunda yatık dikdörtgen planı, mihraba paralel dört nefli ve mihrap önü kubbeli bir şekli var. Caminin doğudaki kapısı oldukça süslü iken Batı'daki kapı oldukça sade yapılmış.
AFYON ULU CAMİİ: Eski Afyon'un ortasında, kalenin bulunduğu tepenin güneybatısında yer alan Anadolu Selçuklu dönemine ait ahşap direkli Afyon Ulu Camii 1272-1277 yılları arasında Sahipata Nusretiddün Hasan tarafından yaptırılmış. 745 yıllık cami, Moloz taş malzeme ile yamuk dikdörtgen biçiminde yapılan cami ahşap direkli. Bu ahşap sütunlara konan ahşap sütun başlıkları sarkıt ve baklava dilimli. Caminin kuş ve horoz figürlerinin yer aldığı bilinen tek parçası müzede korunuyor ve caminin kalem işi süslemeleri bilinse de çok azı günümüze ulaşmış.
DİVRİĞİ ULU CAMİİ: Sivas'ın Divriği ilçesindeki cami, Mengücüklü Emîri Hüsâmeddin Ahmed Şah ve eşi Turan Melek Hatun tarafından 1228-1229 yıllarında yapılmış. 793 yıllık cami kesme taştan inşa edilmiş. Caminin kıble yönünde dârüşşifâ bulunuyor. Caminin üç eyvanı ve revaklı avlusu varken, doğu, batı ve kuzey cephelerinde birbirinden farklı, zengin süslemeli birer taçkapı bulunuyor. Özellikle batı cephesindeki taçkapısı zengin kabarık bitkisel ve geometrik süslemeleriyle meşhur. UNESCO Dünya Miras Listesi'nde yer alan caminin büyük eyvanın solundaki odada Ahmet Şah, eşi Turan Melek ve ailesinin kabirleri var.
ERZURUM ULU CAMİİ: Cami, 1179 yılında Emir İzzeddin Saltuk'un oğlu Melik Nasırüddin Muhammed tarafından Ebü'l-Feth Mehmed tarafından yapılmış. Kesme taşla yapılan cami enine dikdörtgen planlı. 843 yıllık caminin içerisinde toplam 40 sütun bulunuyor ve yapı yedi nefe ayrılmış. 28 pencere ile aydınlatılan caminin, "kırlangıç çatı" adı verilen bir teknikle kasnaklı kubbesi için ahşap malzeme kullanılmış.
