Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Uzm. Dr. Ruhsar Erdoğmuş, 1 yaşından önce verilmemesi gereken besinler hakkında tüyolar verdi.
İLK 6 AY SADECE ANNE SÜTÜ
İlk yıl boyunca beslenmenin birincil amacı, optimal büyüme için besin maddelerinin alınmasıdır. Enerji alımının; enerji ihtiyaçlarına olan dengesi birincil öneme sahiptir. İkincil hedefler ise bebeğimizin hayatı boyunca kullanacağı sofra adabına hazırlık ve çiğneme ve yutma fonksiyonlarının gelişmesine yöneliktir. Tüm dünyada; bebeğin ilk 6 ay sadece anne sütü ile beslenmesi ve anne ile bebeğin karşılıklı olarak istediği sürece, doğumdan sonra en az bir yıl katı gıdaların verilmesiyle birlikte emzirmeye devam edilmesi konusunda geniş bir fikir birliği vardır.
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNİ KORUR
Anne sütü bebek beslenmesinde büyüme için tüm gerekli besin öğelerini, bebek için gerekli suyu, bağışıklığını koruyucu faktörleri ve alerjiden koruyucu bir takım maddeleri içermesinin yanı sıra anne ile bebek arasında kurulacak güçlü bağ için son derece önemlidir. Anne sütü sadece makro ve mikro besinler (karbonhidrat, yağ, protein, vitamin, mineral, protein yapı taşları) değil, aynı zamanda canlı hücreler, büyüme faktörleri de içerir.
ANNE SÜTÜNE TEŞVİK PROGRAMI
UNICEF'in 2019 raporuna göre yeni doğan bebeklerin yarısından azı, ilk 6 ay sadece anne sütü alıyor. Türkiye de 1991'de Sağlık Bakanlığı ve UNICEF iş birliğiyle 'Anne Sütünün Teşviki ve Bebek Dostu Sağlık Kuruluşları Programı' başlatılmıştır. Programın koordinasyonu halen Sağlık Bakanlığı tarafından yapılmakta; başarılı emzirme için on adım stratejisi, mama kodu, küresel bebek ve küçük çocuk beslenme stratejisi uygulanmaktadır.
GÖZLEMLENMELİ
Bebeğimiz bir nesneyi ve küçük parçaları ayırt edebilip ağzına götürebiliyorsa, verilen besinleri de ağzına kolaylıkla götürebilir. Tamamlayıcı besinleri verirken bebeklerin bu gelişimsel farklılıkları da göz önüne alınmalıdır. Bu yüzden bazı bebekler için püreler daha uygun olurken, bazılarında ise parmak besinler tercih edilmelidir. Çocuğun motor gelişimsel basamakları göz önünde bulundurularak doğru beslenmeye karar verilmelidir.
EK GIDALARA NE ZAMAN BAŞLANMALIDIR?
Aksi bir durum belirtilmedikçe ilk 6 ay anne sütü yeterlidir, sonrasında sadece anne sütü ile beslenen bebeklerin aldığı anne sütü hacmi genellikle bebeğin enerji, protein, demir, çinko ve bazı yağda çözünen vitamin gereksinimlerini karşılamada yetersiz kalacağından tamamlayıcı gıda adını verdiğimiz ek gıda sürecine geçilmelidir. 6-24 aylar arası olan, 18 aylık tamamlayıcı beslenme dönemi 'Bin Günlük Kritik Pencere'nin en büyük kısmıdır. Bu dinamik aylar boyunca bebek nispeten yüksek besin gereksinimlerini karşılarken çeşitli doku ve türde yiyecekleri tüketmeye, özerklik geliştirmeye, tercihlerini ve kendi kendine beslenme becerilerini geliştirmeye geçiş yapmalıdır. Yaşamlarının ilk yılının sonunda çoğu sağlıklı bebek, enerji ihtiyaçlarının yaklaşık yarısını tamamlayıcı gıdalardan karşılar. İşte bu yüzden bu besinleri tamamlayıcı gıda olarak nitelendiriyoruz. Anne sütünün yerine değil; yanına demek bu yüzden en doğru cümle olacaktır.
İLK 9 AY İÇİN ÖNERİLER
Başlangıçta balkabağı, patates, havuç ve kabak gibi sebzeler tercih edilmeli; bebeğin ayı arttıkça mevsimine uygun sebzelerle devam edilmelidir. Patlıcan gibi nikotin içeren, domates gibi alerjik olma özelliği olan sebzeler, 1 yaş sonrasına ertelenebilir. Ispanak, pazı, kara lahana, şalgam ve pancar gibi sebzeler kolayca nitratlanabildiğinden taze tüketilmelidir. Meyvelerden elma, armut, kayısı, şeftali ve muz yine mevsimine göre verilmelidir. Muz kabızlık yapabileceğinden ilk aşamada kontrollü başlamak gerekir. Çilek ve tropik meyveler gibi alerjen olabilecek meyveler ise 9. ay sonrasına bırakılmalıdır. 6 ay itibariyle irmik, yulaf, pirince sırasıyla başlayıp; buğday, arpa, çavdar, bulgurla devam edilebilir. 9. aydan sonra kırmızı, sarı mercimekle birlikte çorbalar tahıl grubu açısından zenginleştirilmeli ve hayvansal proteinler de 6 aydan itibaren her gün pürelere katılmalıdır. Ek gıdaya geçişle beraber yemeğin ardından 50-60 ml su verilmelidir. 1 yaşına geldiğinde günlük 700-800 ml kadar su almalıdır. 8. aydan sonra balık verilebilir. Karaciğer hariç tüm sakatatlar 1 yaş sonrasına ertelenmeli.
7 BESİN GRUBU ÖNEMLİ! DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ'NÜN ÖNERDİĞİ 7 GIDALAR
Tahıllar, kök ve yumrular
Baklagiller
Süt, yoğurt, peynir
Et, balık
Yumurta
Vitamin A'dan zengin meyve ve sebze
Diğer meyve ve sebze
TAMAMLAYICI BESİNLERE ALIŞTIRMAK ZAMAN ALABİLİR
Yukarıda saydığımız besin gruplarına başlama sırası gibi bir durum söz konusu değil ama her ülke kendi geleneksel özelliklerine ve ulaşılabilir olmasına bağlı tercih yapmaktadır. Örneğin ülkemizdeki anneler, meyve püreleri ve yoğurt ile başlangıç yaparken Amerika'da daha çok demirden zenginleştirilmiş tahıl grupları, İngiltere'de ise pirinç unu ile başlangıç yapılıyor. Bunların birbirine üstünlüğünü gösteren bilimsel bir kanıt yoktur. Çocuklar tamamlayıcı besinlere başladığında yeni tat ve dokulara alışmaları zaman alacaktır. Çocuğun besinleri yeme becerisini kazanması gereklidir. Ailelerin yeni besinleri günde 1-2 kez, 2-3 küçük kaşık ile vermeleri desteklenmektedir.
ZORLAYICI OLMAYAN ROL MODEL OLUN!
Tuzlu ve şekerli yiyecekler
Meyve suyu
İnek sütü, bitki sütleri
Fındık, üzüm, çiğ havuç ve yuvarlak şekerler (aspire etme olasılığı yüksek gıdalar)
Sucuk, salam, sosis gibi şarküteri ürünleri
Turşu
Soya
Çay, çikolata, kahve ve kafein içeren yiyecekler
Bal
Kabuklu deniz ürünleri
Patlıcan, bakla gibi gıdalardan uzak durulmalıdır. Unutmayalım ki ilk iki yaşta; sağlıklı beslenmek çok önemlidir. Bu yaş grubunda edinilen tecrübeler ileride çocuğumuzun sofra adabının gelişmesine katkı sağlayacaktır. Bebeğimize karşı zorlayıcı olmamak ve rol model oluşturmak, yeme reddinin önüne geçer. Böylece mutlu bireyler yetiştirebiliriz.
