A'dan Z'ye korona sözlüğü

Pandemi, enfekte olmak, korona pozitif, sosyal mesafe, kontamine, N95... Koronavirüs sadece insana mı bulaşıyor sanıyorsunuz. Çoktan dilimize de bulaştı. Salgın sürecinde tıp literatüründen pek çok kelimenin yıldızı parladı, yeni kelimeler ortaya çıktı, kimi kelimeler ise yeni anlamlar kazandı... İşte salgının dile etkisi ve korona sözlüğü... Covid-19 kaynaklı koronavirüs salgını pandemi ilan edildiğinden beri, enfekte olmamak için, kontamine yüzeylere dokunmamaya çalışıyoruz, sosyal mesafemize dikkat ediyoruz, immün sistemimizi güçlendiriyoruz, bulunduğumuz yeri dezenfekte ediyoruz. Bu cümleyi birkaç ay önce kurmuş olsaydım editör kızacak, onu ikna etmiş olsam çoğu insan anlamakta zorlanacaktı. Ama bugün okuyan herkes anlayabiliyor. Çünkü koronavirüs salgını dilimize de musallat oldu. Özellikle tıp literatüründe doktorların kullandığı pek çok kelimenin yıldızı parladı. Tıp fakültesinde okumuş kadar olmasak da literatürden epey kelimenin anlamını öğrendik. Ama virüsün dildeki etkisi bununla sınırlı değil. Kimi var olan kavram ve olguların kullanımı yaygınlaştı. Kimi kelimelerin anlamı genişledi, kimi kelimelerin de Türkçelerinden vazgeçildi. Hatta yeni kelimeler bile üretildi. İşte bu salgın sürecinde sıklıkla kullandığımız kelimelerden oluşan korona sözlüğü... 65 VE ÜZERİ Covid-19 kaynaklı koronavirüs salgınından en çok etkilenecekler arasında orta yaşlıların olduğu ortaya çıkınca, özellikle onlar için hepimizin dikkat etmesi gerektiği gerçeğiyle karşı karşıya kaldık. Fakat salgının ilk günlerinde bu insanların evde kalma eğiliminde olmadığı görüldü ve 65 yaş ve üzeri insanların sokağa çıkması yasaklandı. Böylece 65 ve üzeri tanımı birden gündemimize oturdu. BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ Salgınla mücadelenin önemli bir yolu güçlü bir bağışıklık sistemi. Bunun için bağışıklık sistemini güçlendirmek adına günlerdir hepimiz uğraşıyoruz. Herhalde bağışıklık sıstemimiz hiç bu kadar güçlü olmamıştı. COVİDİOT Yepyeni bir İngilizce kelime. Koronavirüs salgınına neden olan virüsün adıyla (Covid-19) aptal anlamına gelen idiot kelimesinin birleşmesiyle oluşturuldu. Salgını hiç umursamayan ya da salgın karşısında şuursuzca davrananları mizahi bir şekilde tanımlayan argo diyebileceğimiz bir sözcük. Cümle içinde kullanırsak 'Hiçbir önlem almadan geziyor ortalıkta. Tam bir covidiot.' COVİD-19 Şu yaşadığımız kabusa neden olan virüsün adı. Virüs sonucu ortaya çıkan hastalık da bu adla tanımlanıyor. DEZENFEKTE Mikroptan temizlenme anlamına gelen bu kelimeyi, şu aralar hayatımızda hiç duymadığımız sıklıkla duyuyor ve kullanıyoruz. Bir yerin, nesnenin üzerindeki virüsü, mikrobu temizleme işleminin adı... Bir de Fransızca kökenli dezenfektan kelimesi var. O da mikrop ve virüsten arındıran madde anlamında kullanılıyor. ENDEMİ: Tıp literatüründe sıklıkla kullanılan bu kelimeyi artık hepimiz öğrendik. Endemi, herhangi bir sağlık sorununun bir bölgede her zaman belirli oranlarda, belirli sayılarda görülmesine verilen isimdir. O bölgeye de endemik deniyor. Yaygın olarak belli bir bölgede görülen salgının durumunu tarif etmek için kullanılıyor. Bu kelimenin bir de abisi var: Pandemi. Onu da P maddesinde açıklıyoruz. ENFEKTE OLMAK Salgın sürecinde yıldızı parlayan tabirlerden biri. Virüse maruz kalıp hastalanmak anlamında kullanılıyor. ENTÜBE Yine tıp literatüründen bir kelime. Uzmanlar entübe etmek, entübe hasta şeklinde kullanınca ve biz de onları cankulağı ile dinlediğimiz için, geldi girdi hayatımıza. Peki ne demek? Solunum yetmezliği durumunda solunum desteği için nefes borusuna boru takma işlemine entübasyon, entübasyon işlemine de entübe etmek, bu hastalara da entübe hasta deniyormuş. Araştırdık öğrendik. İZOLASYON Fransızca kökenli olan bu kelimenin Türkçe karşılığı olan yalıtım, günlük hayatımızda daha yaygın olarak kullanılıyordu. Salgın sürecinde uzmanların, sosyal hayattan insanın kendini yalıtması anlamına gelen sosyal izolasyon tabirini sıklıkla kullanması sonucu izolasyon da tekrar kendini hatırlattı. KARANTİNA KAFASI Salgın nedeniyle karantinaya girip evlere kapanınca bildiğimiz hayatın olağan akış da değişti. Hepimiz aslında yeni bir düzene geçtik ve uyum sağlamaya çalışıyoruz. Bu düzende ortaya çıkan yeni durumların kaynağını belirtmek için de bu tabir kullanılıyor. KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ İşsizlik Sigortası Fonu kapsamında, yaşadığımız süreç gibi krizlerde devreye sokulan bir uygulama. İnsanların, zorunlu olarak çalışamadıkları dönemde gelir kaybına uğramasını engellemek için yapılan bir gelir desteği aslında. KİNİN İnsanlığın bir zamanlar baş belası olan sıtma hastalığının tedavisinde kullanılan kinin maddesinin, Covid-19'un tedavisine iyi gelebileceği iddiaları nedeniyle gündemimize tekrar girdi. İddialar uzmanlar tarafından yalanlansa da artık hepimiz kinin nedir biliyoruz. KORONA Daha düne kadar korona deyince pek çoğumuzun aklına bir içecek markası geliyordu. Ama artık hepimiz koronanın geniş bir virüs ailesinin adı olduğunu, acı bir tecrübe ile öğrendik. Yaşadığımız bu sürece de adını verdi KORONA POZİTİF Yapılan testler sonucu bir insanda Covid-19 hastalığı olduğu tespit edilince tıp dünyasında bu tabir kullanılıyor. Kullanım yaygınlaşmaya başladı. Korona'nın sadece insanlara değil kelimelere de bulaştığının kanıtı aslında. Yararlı, olumlu, yapıcı çağrışımı olan pozitif kelimesine korona bulaşınca bakın kelime nasıl negatif anlam taşımaya başlıyor. KONTAMİNE Tıp dünyasının hayatımıza soktuğu bu kelime genel olarak karşımıza kontamine yüzey, kontamine olmuş şeklinde çıkıyor. Bir yüzeye, bir nesneye ya da bir uzvumuza virüsün bulamış olma halini anlatmak için kullanılıyor. Kabaca virüs tarafından kirletilme hali diye tanımlanabilir. HIZLI KİT Salgına neden olan koronavirüsün bir insanda olup olmadığını hızlıca tespit etmek için kullanılan test aparatı. Uzmanlar hızlı tanı kiti, hızlı test kiti şeklinde iki farklı şekilde kullanım konusunda tereddüt yaşayınca, halkım hızlı kit kullanımını tercih ederek hızlıca bir sonuca ulaştı. HİJYEN Fransızca kökenli olan hijyen kelimesi, genel olarak temiz anlamında kullanılırdı. Oysa sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve alınan temizlik önlemlerine hijyen deniliyor. Salgın sürecinde hijyen gerçek anlamına kavuştu ve doğru bir şekilde kullanılmaya başlandı. N95 Maske hayatımızın bir parçası oldu ya bütün maske çeşitlerini öğrendik. Salgın sürecinin başında koronavirüs maskesi olarak nam salan N95 de aslında bir maske çeşidi. Fakat bu maskeyi, virüsle fedakarca mücadele eden sağlık çalışanlarının, kendilerini virüsten korumak için takması gerektiğini, bizler için çok da gerekli olmadığını sonradan öğrendik. Zaten Sağlık Bakanlığı da bu maskenin satışını reçeteye bağladı. PANDEMİ Endeminin abisi dediğimiz pandemi kelimesini birçoğumuz hayatında ilk kez bu süreçte öğrendi. Dünyada birden fazla ülkede veya kıtada, çok geniş bir alanda yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıklara verilen genel isim. Dünya genelinde, insanların sağlığını tehdit eden bulaşıcı hastalıklara da pandemik hastalık deniyor. Ve evet Covit-19 bir pandemik hastalık. PLAQUENİL Covid-19'un tedavi sürecinde bünyeye iyi geliyor diye bir anda insanların eczanelere hücum etmesine neden olan, aslen sıtmayı önlemede ve romatizma tedavisinde kullanılan ilacın adı. Neyse ki Sağlık Bakanlığı meselenin ciddiyetini anlayıp hemen eczanelerden ilacı toplatarak duruma el koydu... PÜREL Ellerimizi dezenfekte etmek için kullanılan temizleme jeli. Genelde sağlık çalışanlarının kullandığı bu jel, kuş ve domuz gribi salgınları sırasında popüler olmuştu. Koronavirüs salgını sırasında yeniden hatırlandı. RİSK GRUBU Covid-19'dan en çok kimlerin etkileneceğini anlatırken kullanılan tanımlama. Uzmanlar tarafından sıklıkla kullanılınca bu süreçte öne çıktı. SEMPTOM Aslında belirti demek. Ama tıp dünyası belirti yerine semptomu tercih edince kelimenin kullanımı yaygınlaştı. SOSYAL MESAFE Daha düne kadar kimsenin umurunda değildi. Ne asansörlerde ne de toplu taşımada dikkat ediliyordu. Oysa iki kişi arasında en az 30 cm'lik sosyal mesafe günlük hayat kuralı. Fakat çoğunluk farkında olarak ya da olmayarak birbirinin sosyal mesafesini ihlal ediyordu. İki kişi arasındaki uzaklığı tanımlayan bu tabirin salgın sürecinde hayati öneme sahip olduğu anlaşıldı. Salgına karşı önlemlerde öne çıkan tedbirlerden biri olarak zikredilince bu tanımı hiç olmadığı kadar bağrımıza bastık. Artık sosyal mesafemiz en az 1 metre. TEMAS Polisiye dünyasında 'Her temas iz bırakır' denir. Koronavirüs salgınındaysa temas demek enfekte olmak anlamına geliyor. Bunun için temas kelimesini hiç olmadığı kadar sıkça duyuyoruz. Salgını insanlar arası temas azdırdığı için, insanların mümkün olduğu kadar az birbiriyle temas etmesi gerekiyor. Bunun için bütün dünya evlere kapanmış durumda. ZOOM Eve kapanınca grup olarak insanların birbiriyle konuşmak, toplantı yapmak için kullandıkları bir uygulama. Aslında eskiden de vardı. Ama uygulamanın kolaylığı nedeniyle bu süreçte birden popüler hale geldi. Zoom deyince eskiden akla yakınlaşma gelirdi. Şimdi sohbet ve toplantı geliyor.