Son günlerde hem medyadaki bazı kaynaklardan hem de çevremizden "O güneş zararlıymış, sakın kullanmayın, sürmeyin! Bütün o nemlendiriciler cilt tarafından hemen emiliyormuş ve bu yüzden kanser yapıyormuş, sakın sürmeyin!" gibi sözler duymaya başladık. Bütün bu söylentiler, uzun süreli bir tedirginliği de beraberinde getirdi. Zaten "Onu yemeyin, bunu yemeyin!" sözleri yıllardır hepimizi yıldırdı, "Ne yiyeceğiz o zaman?" tepkilerine neden oldu ve şimdi "Bir de bu krem mevzusu çıktı başımıza!" diye hayıflanırken, ben de dayanamadım ve bu işin doğruluk payını araştırmaya koyuldum. Konuyla ilgili Deri ve Zührevi Hastalıklar Derneği Başkanı ve aynı zamanda Prof. Dr. Ertuğrul H. Aydemir'in görüşlerini aldım. Kendisine hem güneş kremleri hem de kozmetik ürünlerle ilgili merak ettiğim soruları yönelttim. Cevapları beni tatmin etti doğrusu! Umuyorum sizleri de tatmin eder ve gönül rahatlığıyla güneşten korunarak ailece keyifli bir tatil yaparsınız. Hepinize sağlıklı ve sevgi dolu bir tatil diliyorum…
Güneşten ne için korunmamız gerekiyor ve ne için çocukları daha iyi korumamız gerekiyor?
Güneş ışığı ve özellikle UV (ultraviyole=morötesi ışınlar), deri üzerinde ciddi hasar yapar. Bunu ömür boyu aldığımız toplam dozun birikim etkisiyle yaptığı gibi, aralıklı olarak yanık yapacak kadar yüksek ani dozlar alımıyla da yapar. UV içindeki hem UVB ve hem de UVA farklı şekil ve oranlarda bu süreçte etkilidir. Bu etkiler hücrelerde yıkıma yol açar ve bu yıkıma bağlı olarak da deri kanserleri gelişebilir. Ayrıca güneş etkisiyle tetiklenen birçok hastalık vardır ve bunun yanı sıra deri yaşlanmasının da en önemli etkenidir (toplam doz etkisi). Yine toplam doza bağlı olarak zaman içinde başta derinin kendi bağışıklık sistemi olmak üzere bağışıklık sisteminde zayıflamaya yol açar. Ömür boyu aldığımız toplam dozun yaklaşık yarısı ilk 20 yaşta alınır ve ilk 10 yaşta alınan hasarlar deri kanserlerinin tohumları olarak kabul edilir.
Güneşten nasıl korunabiliriz?
Hiç güneşe çıkmamak ideal korunmadır, fakat bu pratik olarak olanaksızdır. Tatil, deniz vb. için veya kısmen de olsa sağlık getirsin diye güneşe çıkanlara önerimiz güneşin en dik olduğu saatin 2 saat önü ve arkasında güneşte kalmamaktır. Fakat bunu çalışanlara uygulayamayız, bu durumda da ek önlemler gerekir. Güneş altında en iyi koruyucu iyi bir giyimdir. Bunun anlamı, sık dokulu, kuru ve koyu renkli giysidir. Balkon altı, şemsiye altı ancak yüzde 50 civarında bir koruma sağlar, bulutlarda da ortalama bu civardadır. Şapkalar (en az 10 santim siperlik) kısmen yardımcı olur. Giysilerin dışında kalan alanlar için günperdeleri (güneşten koruyucu krem, losyon vb.) çok yararlı ürünlerdir. Günperdelerinin hem UVB ve hem de UVA'yı korumaları yeğlenir, en iyi sonuç bu ürünlerle sağlanır. Bu ürünlerin iki tipi ve iki türlü koruma mekanizmaları vardır:
1) Fiziksel koruma (mineralli):
Bu maddeler (şu anda en çok kullanılanlar çinko oksit ve titanyum oksit vb.) deri üzerine sürüldüğünde tabaka yaparak güneş ışıklarını yansıtırlar. Hiç emilmezler ve sürüldükten hemen sonra etkileri başlar. Buna karşılık beyaz veya pembe-kahverengi tabaka şeklinde görünürler. Son zamanlarda çıkan mikrokristalize şekilleri hem daha az görünür, hem daha iyi korur.
2) Kimyasal koruma:
Bu ürünler, UV ışınlarını üzerlerinde toplayarak zararsız bir enerji şekline dönüştürür. Çok çeşitli kimyasal moleküller vardır ve giderek daha etkinleri bulunmaktadır. Kimyasal koruyucuların işe yarayabilmeleri için derinin en üst (boynuzsu) tabakasına yerleşmeleri gerekir, bunun için de güneş altına çıkmadan 20-30 dakika önce sürülmelilerdir. Dayanıklılık ve etkilerini arttırmak amacıyla genellikle, fiziksel ve kimyasal koruyucular aynı ürün içinde kullanılır.
Peki kozmetik ürünlerden korkmak yersiz mi?
Parabenli ürünler hakkında neler söyleyebilirsiniz? Zararlı etki konusunda paraben çok üzerinde durulmakla birlikte, bununla ilgili de henüz çok kesin ve net veriler bulunmamaktadır. Bu yüzden de her ihtimale karşı önlem olarak da tüm kozmetik ürünlerden çıkarılma yoluna gidilmektedir. Yeri gelmişken belirtmekte yarar var: Duyarlı kişilerde alerjik egzama yapmak dışında hiçbir kozmetiğin ciddi bir yan etkisi yoktur, rahatlıkla kullanılabilir. Özellikle bildiğiniz, güvendiğiniz, merdiven altı imalatı olmayan, reklamlarında rakiplerini kötüleyip, batırmaya çalışmayan ürünleri rahatlıkla kullanabilirsiniz. Güneş ürünleri de dahil genel olarak kozmetiklerde bir doğal veya diğer bir deyişle bitkisel modası çıkmıştır. Bunlar, "doğaldır, her şeye iyi gelir, ama doğal (bitkisel vb.) olduğu için hiç zararı yoktur şeklinde bir mantık ve reklamla çalışmaktadır. Oysa herhangi bir duruma kozmetik veya ilaç olarak iyi gelebilecek kadar etkili olan bir maddenin aynı oranda da yan etki ve zarar riski vardır. Bunun anlamı da söylemlerden biri (etki veya zararsızlık) veya her ikisi de yanlış demektir. Ayrıca yüzde 100 doğal diye bir kavram da yoktur. Her ürünün bir taşıyıcısı, çözücüsü vb. olması gerekir. Kullanacağınız ürün için bir deri ve zührevi hastalıklar uzmanından öneri almak ve genellikle eczanelerde denetimli olarak satılan ürünleri yeğlemek daha yararlı olur.
Güneşten korunmak D vitamini eksikliğine neden olur mu?
Evet, güneşten korunmanın vücutta D vitamini eksikliğine ve kemik bozukluklarına yol açtığına dair korkular var. Güneşin bu yararlı etkilerinden yararlanmak için saat 17.00 sonrasında yarım saat kadar kolu-bacağı açık ve koruyucusuz durmak yeterlidir. Bunun için saatlerce güneşte kalmak gerekmez. Ayrıca pratikte bu kadar istikrarlı korunmak da mümkün değildir, mutlaka kaçaklar olacaktır.
SPF tam olarak nedir?
Günperdelerinin üzerlerindeki "Koruma faktörleri=SPF=Sun Protecting Factor" çok düşük derecelerden 100 SPF'ye kadar çıkar. Bu dereceler UVB'ye karşı koruma gücünü gösterir, koruma süresiyle ilgisi yoktur. UVA korumaları ayrıca ürün üzerinde yazmaktadır. Sağlık amacıyla kullanılacaksa 15 SPF'nin altı zayıftır, işe yaramaz kabul ederiz. Erişkinlerde en az 20-30, bebek ve çocuklarda 30-50 yeğlenir. Yüksek derece yeğlenmesinin nedeni UVA koruyucularının dayanıklılığını arttırıp bozulmasını önlemek olduğu gibi aynı zamanda kullanım hatalarının getireceği etkinlik azalmalarının (geç sürme, sık tekrarlamama, az sürme vb.) karşılanmaya çalışılmasıdır.
Güneş kremi en doğru şekilde nasıl kullanılmalıdır?
Önerilen kullanma şekli çıkmadan 20-30 dakika önce ve tüm açıkta kalan alanları kaplayacak şekilde ve yeterli miktarda sürülmesi ve denizde, plajda 2 saatte bir, gündelik yaşamda 4 saatte bir yenilenmesidir.
