Ailece parka, sinemaya, arkadaş toplantılarına, tatile veya bir akraba ziyaretine gitmeye karar verirken, çocuğunuzun da fikrini alıyor musunuz? Yoksa gitmek istememe ve buna eşlik eden ağlamaları görmezden mi geliyorsunuz? Aslında farkında olmadan uyguladığınız bu davranış, çocuğunuzun benlik algısının gelişmemesine ve kendini değersiz hissetmesine zemin hazırlıyor. "Ebeveyn olarak çocuğunuza nasıl davranırsanız ve hissettirirseniz, çocuk da aynada kendine baktığında, ebeveyninin gördüğü kendisini görecektir." diyen Uzman Klinik Psikolog İrem Alişanoğlu Polat'a göre zihinsel hazırlığın ilk temellerini daha hamileyken atmak da oldukça önemli!

Zihinsel hazırlık anne karnında başlar
Zihinsel hazırlık denen olgu; çocuğun yeni bir sürece ya da yeni bir etkinliğe başlamadan önce bilgilendirilmesi, onayının alınması ya da fikrinin sorulması anlamına gelir. Aslında çocuğu zihinsel olarak hazırlama süreci de hamilelik dönemi itibariyle başlar. Anne-babanın 9 ay boyunca bebekle konuşması, planlarını anlatması ve onu aralarına beklediklerini söylemesi duygusal bağı daha da kuvvetlendirecektir. Doğduktan sonra da çocuğu adım adım bilgilendirmek de önemlidir. Belki çocuk dilsel olarak algılamayacaktır, ama ses tonundaki duyguları fark edecektir.

Neden önemlidir?
Ailece yapılan programlarda, tatile giderken, aktivitelere katılırken, doktora veya psikoloğa giderken, okula başlarken, iş seyahatine giderken, aileden ayrı seyahat ederken, işten geç gelme durumlarında, eve bir misafir geleceği zaman, kayıp veya yas süreçlerinde, kardeş gelme, taşınma, hastalık, boşanma gibi pek çok durumda mutlaka önceden çocuğu bilgilendirmek ve onu zihnen hazırlamak gerekir. Böylece çocuk planını, programını ve neler yaşayacağını bilecek, kendisini zihnen ve bedenen bu duruma hazırlayacak, kaygı yaşamayacak veya sağlıklı seviyede yaşayacaktır. Çocuklar, ebeveynlerinden farklı bireylerdir. Kendi mizaçları, ihtiyaçları ve duyguları vardır. Ebeveynlerin öncelikle bu gerçeği kabullenmeleri ve çocuğun bireyselliğine saygı duymaları gerekir. Çocukları zihinsel olarak hayata hazırlamak, onları bilgilendirmek, onaylarını almak ve fikirlerini sormak kendilerini değerli hissettirir. Ailesinin kendisine önem verdiğini hisseden çocuğun; benlik algısı, özsaygısı ve özgüveni gelişir. Çocuk zihinsel olarak hazırlanmadığında ise aksine kendisiyle ilgili; ben değersizim, kendi kendime karar veremem, hayata devam etmek için birine bağlıyım, beceriksizim gibi olumsuz düşünceler geliştirir. Ebeveyn olarak çocuğunuza nasıl davranırsanız ve hissettirirseniz, çocuk da aynada kendine baktığında, ebeveyninin gördüğü kendisini görecektir.

Zihinsel hazırlık yaparken nelere dikkat edilmelidir?
Zihinsel hazırlık yaparken zamanlama çok önemlidir. Bu süreçte çocuğun anlayabileceği şekilde gerçekçi açıklamalar yapmak, fikrini sormak, rızasını almak ve seçenekler sunmak gerekir. Bazen ufak bir açıklamanın çocuğa yettiği düşünülür, ama kimi zaman da yetmez. Böyle durumlarda, çocuk detaylı sorular soracak, süreci tekrarlayacak veya çizdiği resimlerle bunu dışa vuracaktır. O anlarda çocukların yol göstericiliğine izin verilmelidir.

Çocuklara fikirleri sorulmalıdır
Bir program yapılırken çocuğun rızasını almak önemlidir. Fakat alternatif bir seçenek yoksa bu kararın çocuğa net, kararlı ve tutarlı bir biçimde ifade edilmesi gerekir. Örneğin; süpermarkete gidilmesi gerekiyor ve çocuğu da yanınızda götürmek zorundasınız. Böyle bir durumda çocuğa fikrinin sorulması yerine; "Ahmet 15 dakika sonra süpermarkete gideceğiz." denilmesi yeterlidir. Eğer çocuk gelmek istemiyor ve direnç gösteriyorsa, onun duygularının yansıtılması: "Ahmetçiğim biliyorum, şu an süpermarkete gitmek istemiyorsun. Bunun yerine oyun oynamayı tercih ediyorsun. Bu durumla karşılaşmak seni öfkelendiriyor. Ama şu an seni evde tek bırakamam. Puzzle çözdüğün süre kadar markette kalacağız, sonra eve döneceğiz ve sen oyununa kaldığın yerden devam edeceksin." gibi bir açıklama yeterli olacaktır. Böylelikle çocuk duygularının anlaşıldığını ve ebeveyni tarafından önemsendiğini ve oyuna ne zaman geri döneceğini bileceği için duygularını düzenleyebilecektir. Fakat çocuğun kararlarını uygulayabilecek bir ortam varsa, o zaman çocuğa, o günün planı detaylı şekilde anlatılır, katılmak isteyip istemediği sorulur. Katılmak istememesi durumunda ne yapabileceği, kiminle vakit geçireceği izah edilebilir. Böylece, çocuğu kararlara katılımı için teşvik edilen, kendisini ifade edebileceği, fikirlerini sunabileceği demokratik bir aile ortamı yaratılabilir. Lakin alternatif yaratılamayan durumlarda çocuğun duygusunu aynalamak, onun arzu ettiği programın ne zaman gerçekleşeceğini açıklamak yeterli olacaktır. Hiçbir koşulda "Gelmezsen burada yalnız kalırsın" gibi söylemlerde, onu cezalandıran ve dışlayan açıklamalarda bulunulmamalıdır.

Çocuğu nasıl etkiler?
Çocuk, alanına saygı duyulduğunu fark ettiğinde, henüz çok zayıf olan egosu güçlenecek ve sağlıklı narsisizmin temelleri atılacaktır. 'Ben güçlüyüm', 'Değerliyim', 'Kendim karar verebilirim' gibi… Bu yüzden zihinsel hazırlık aşamasındaki en önemli adım, planların ne çok erken, ne de çok geç çocukla paylaşılmasıdır. Erken anlatıldığında, çocuk sık sık, "Ne kadar kaldı?" diye soracaktır, geç açıklama yapıldığında ise iş işten geçmiş olacaktır. Örneğin; bir doğum günü partisine gidilecekse, çocuğun yaşıyla değişkenlik göstermekle beraber 1-2 gün öncesinden açıklama yapmak yeterli olacaktır. Eğer çocuğun sosyalleşmek ve iletişimle ilgili zorluklar yaşadığı düşünülüyorsa, o gün neler yapacağını, sabahın ilk saatlerinden başlayarak, eve dönüş aşamasına kadar tüm detayları paylaşmak daha iyi olacaktır. Çünkü yeterince detaylı bir açıklama, çocuğun kaygısını azaltacak ve o güne kendisini hazırlamasına imkan sağlayacaktır.

"Kendinizi değil, çocuğunuzu ölçüt kabul edin"

Çocuklar bir yemeği yemek istemediklerini başlarını çevirerek ifade ederler. Fakat ebeveynler ise ısrarla yedirmeye çalışırlar. Çünkü ebeveyn doyduğuna inandığında çocuk doyacaktır. Aynı şekilde bir şeyi giymek istemediğinde veya başka bir durumda da ebeveyn kendini ölçüt kabul eder. Oysa çocuklar ne istediğini ve neye ihtiyaçları olduğunu bilirler. Bu nedenle çocuklar doğru gözlemlenerek, zihinsel hazırlığa ne kadar ihtiyaç duydukları doğru tespit edilmelidir. Bu konuda ölçüt çocuğun ta kendisidir. -
Klinik Psikolog İrem Alişanoğlu Polat