İnsan yetişkin oldukça, hayal dünyasını "gerçek dünya" uğruna rafa kaldırmaya meyilli olur. Ancak, çocuklar henüz adım atmadıkları yetişkinliğe uzakken engin bir derya gibi görürler "uydurmaca" ları. Hayal kahramanları, hayali sihir oyunları ve kimi zaman "hayali gerçekler" yaratırlar. Peki bir çocuk hangi yaşta, ne kadar "yalan şeyler" tasarlayıp konuşabilir ve ne zaman yalan sınırını aşmış olur? İşte bu soruların cevabını Nadis Eğitim ve Danışmanlık'tan Uzman Klinik Psikolog Şeyma Çavuşoğlu Itri'den öğrendik.
Sosyalleşmenin ilk adımları…
Aile dışında sosyalleşmenin ilk adımlarının yavaş yavaş atıldığı ilk çocukluk döneminin sonlarında (4-6 yaş), çocuğun hayal dünyası oldukça aktiftir ve gerçek hayatı ile iç içe geçmiştir. Çocuk, her gün yeni bir oyun icat edebilir. Hayalle gerçek arasındaki ayrımı tam olarak oturtmamıştır. Onun için hayali çay ve kurabiyelerle oynadığı bir evcilik oyunu, yaşadığı olaylar kadar gerçektir. Bu sebeple, gerçeği fantezi ürünleri ve hayal kahramanları ile süsler. Duygularını abartabilir ve yaşadığı olayları o yaşa özgü bir algı ile inceleyerek anlatır.
Yalan ve gerçeği ne zaman ayırt eder?
Bilişsel becerilerin geliştiği son çocukluk döneminde (6 yaş ve sonrası), çocuk yalan ve gerçek arasındaki ayrımı netleştirmeye başlar. Bu dönemde çocuk, kasıtlı yalanı öğrenir. Birçok sebepten yalana başvurabileceğini keşfeder. Aynı zamanda, yalanın ilişkiler üzerindeki etkisini anlamaya başlar.
Anne-babalar ne yapmalı?
Yalan alışkanlığa dönmesin
Anne-baba, yalanı teşvik edecek ortamlardan sakınmaya özen göstermelidir. Yalan söylemenin alışkanlığa dönüşmemesi önemlidir. Yetişkinler gibi çocuk da yalanın kolaylık sağlamasını bahane ederek, cezadan, öfkeden, kızgınlık ve kırgınlıktan kaçmak adına yalana başvurabilir. Özellikle anne-babalarına, onların kızacaklarını düşündükleri bir şey yaptığında, gerçeği çarpıtarak ya da eksik bırakarak anlatabilir. Çocuk hatasının sonuçlarından korktuğu için yalana başvuruyor olabilir. Yaptığı hatalar yüzünden hak etmediği ve ona ağır gelen cezalar uygulanmazsa, yaptığı yanlış davranışların "bedelini ödemeye" razı olacaktır ve kaçmak için yalana başvurması gerekmeyecektir.
Onu koşulsuz sevdiğinizi gösterin
Aynı zamanda, çocuk akranları ve kardeşleri arasında da kendini daha iyi hissetmek için özgüvenini yükselteceğine inandığı var olmayan şeyleri varmış gibi gösterebilir. Örneğin; arkadaşlarının çoğunda olan ve onda olmayan bir nesneye aslında sahip olduğunu, ancak onu evde tuttuğunu söyleyebilir. Böylece diğer çocuklardan farklı olmadığını gösterecek ve bazı durumlarda onların hayranlığını kazanabilecektir. Çocuğa sevildiğini ve koşulsuz bir desteğe sahip olduğunu göstermek önemlidir. Ailesinde aradığı ilgiyi bulan, sevilen ve kollanan bir çocukta sağlıklı bir özgüven duygusu gelişeceğinden, yalan ile kendini iyi hissetme ihtiyacı ortadan kalkacaktır.
Hatası karşısında onu dinleyin
Hatalı bir davranış sergilediğinde, çocukla konuşmak ve onu anlamaya çalışmak çok önemlidir. Onun da neden bu davranışının yanlış olduğunu anlamasını sağlamak gerekir. Eğer söz konusu olan bir yalan ise çocuğa anlayacağı bir dilde, yalanın yüzeyde görünen getirilerinin arkasında ne gibi olumsuz ve yıpratıcı sonuçlara yol açabileceği anlatılmalıdır. Çocuğun, cezadan kaçmak ya da daha fazla ilgi görmek için yalan söylediğinin farkına varması bir dahaki sefere yalana başvurmamasında etkili olacaktır.
Hikaye ve örneklerle ona, doğru yolu gösterin
Anne-baba, konuşmanın yanı sıra çocuklarına gerçeği söylemenin daha etkili ve yapıcı olduğunu gösteren örnekler sunabilirler. Bu örnekler anne-babanın kendi hayatlarından da olabilir ya da Pinokyo gibi öğretici hikayelere de başvurulabilir. Aynı zamanda, anne-babanın çocuğa yalan söylemeyerek ve kendi hayatlarında da öğütlerini tatbik ederek model oluşturmaları önemlidir.
Onu gözlemleyin
Çocuğu yalan söylemeye iten bir başka durum ise yüksek beklentilerdir. Yapamayacağı ve onun yaşının becerilerini aşan başarılar beklendiğinde, çocuk ulaşamadığı hedefe ulaşmış gibi gösterme eğiliminde olabilir. Anne ve babanın çocuklarını iyi tanımaları ve gelişimini takip etmeleri gerekir. Yaşına ve tabiatına uygun hedefler belirlendiğinde, çocuk çok daha rahat adımlarını atacak ve performans kaygısı yaşamayacaktır. Dolayısıyla, yalandan başarılar üretmesine de gerek kalmayacaktır.
Yalanı niye söylediğini anlamaya çalışın
Patolojik durumlar dışında yalan bir sebeple söylenir. Her çocuk yalanı bir ihtiyacı gidermek, bir başka deyişle bir eksiğini tamamlamak için kullanır. Anne ve babanın çocuklarının hangi konularda ve ne amaçla yalana başvurduklarını gözlemlemeleri önemlidir. Örneğin; arkadaşları onu hiç aramadığı ve hiçbir doğum gününe çağırmadığı halde ne kadar popüler olduğu hakkında yalan söyleyen bir çocuk, aslında dışlanma ile karşı karşıyayken utancından bunu paylaşamıyor olabilir.
Hazırlayan: Aytülike KESKİN
