Oyunlar, bebeğin gelişimine katkıda bulunan en büyük yardımcılardır. Annenin bebeğiyle kurduğu iletişimi destekler, bebeğin çevresini tanımasına yardımcı olur ve beyni uyarıp gelişimi hızlandırır. Bebekler her ay farklı gelişim sergiler, bu büyüme eğrisinde yapılan aktiviteler ve oyunlar bebeğin en büyük destekçisidir. Bu sayede bebeğin, anne babasını ve çevresindeki nesneleri daha iyi keşfetmesinde etkendir. Bebeklerin beyin gelişimine destek olan ve katkı sağlayan oyunların neler olabeleceğini Uzman Psikolog Sinem Olcay Kademoğlu anlattı. Küçüğünüzün beyin gelişimini desteklemenize yardımcı olan tüm bilgiler yazımızda sizleri bekliyor
Aylara göre oyunlar
Bebekler, her ay farklı gelişim sergiler. Bu dönemlerde anne babanın bebekle birlikte yaptığı aktiviteler, beyin gelişimini destekler.
0-1 ay: Bebeğinizi dik pozisyonda, size yakın, kollarını, bacaklarını ve ayaklarını rahatça hareket ettirebileceği şekilde kucağınıza yerleştirin. Önce yüzünüzü yaklaştırın ve gülümseyen farklı ifadeler yapın. Daha sonra A4 kağıdına çizilmiş siyah beyaz basit insan yüzü resimlerini bebeğinize gösterin ve bu resmi yavaşça sağa ve sola taşıyarak 1 dakika boyunca oynayın.
1-2 ay: Bu ay için bebeklere özel hazırlanmış bileklik çıngıraklardan edinmelisiniz. Bebeğinizi sırt üstü yatırın ve bileklerine çıngırakları takın. Bebeğinize bakarak "Sen çok tatlı bir bebeksin" gibi veya başka bir cümleyi neşeli bir melodi eşliğinde tekrar tekrar söyleyin. Belirlediğiniz özel kelimeye (örneğin "tatlı" kelimesine) her geldiğinizde önemini belirtmek amacıyla bebeğinizin elini hareket ettirerek çıngırağı sallayın. Ayaklar için de aynı oyunu oynayabilirsiniz.
2-3 ay: Sert ve plastikten yapılmış oyuncak halkalardan edinin. Her bir elinize birer halka alın ve bebeğinizin ulaşabileceği mesafede tutun. Bebeğiniz tutana kadar, halkaları yaklaştırın. Tuttuğu halkayı hafifçe ona doğru itin ve "çek" deyin. Daha sonra halkaları hafifçe kendinize doğru çekin ve ona "it" deyin. Bebeğinizin ellerini açmasına yardım edin ve ona "bırak" deyin. Halkaları bırakmasına yardımcı olmak için hafif ve yumuşak hareketlerle halkaları çekin. Bebeğinizi halkaları yeniden tutmaya teşvik edin ve aynı şekilde tekrar tekrar oynayın. Yaş gruplarına göre oynanan oyunlar, büyük bir çeşitlilik gösterir. Bebeklik döneminde beyin gelişimi açısından en önemli oyunlar; görme, duyma, dokunma gibi temel duyuları uyaranlardır.
Bebeklikten sonra: Bebeklik dönemminden sonra 4 yaşa kadar hareket oyunları denen fiziksel beceriler ve motor koordinasyonunu destekleyen oyunlar ağırlık kazanır. Okul öncesi yıllardan başlayarak ise hayal gücü ve rol yapmaya dayalı taklit oyunları ön plana geçecektir.
Fiziksel ve duygusal yararları
Oyunlar fiziksel açıdan, çocuğun daha önce kullanmadığı kaslarını kullanarak güçlenmesine, normal hayatta hiç fırsat bulamadığı tırmanmak, zıplamak, dans etmek gibi motor koordinasyon becerilerini kazanmasına yardımcı olur. Oyunlar sayesinde çocuğun fiziksel becerileri arttıkça daha kontrollü, güvenli ve dengeli hale gelirler. Oyunun duygusal önemini düşündüğümüzde en önemli unsurun, çocuktaki öz güven ve yeterlilik hissini pekiştirmesi olduğunu görüyoruz. Ayrıca oyun sıra beklemeyi, paylaşmayı ve başkalarının hislerine özen göstermeyi öğreterek, çocukların sosyal becerilerini de arttırır. Oyunların, içeriğine bağlı olarak çocuk gelişimine zararlı olma ihtimali de vardır. Örneğin; agresif dürtüleri tetikleyebilecek oyuncak silahlar ya da kadın ve erkek stereotipini (imajını) pekiştiren Barbie bebek ve Actionman; tarzı oyuncaklar çocukları yanlış yönlendirebilir. Özellikle oyuncak seçimi konusunda anne babanın kontrol ve duyarlılığı mutlaka gereklidir.
Oyunlar öğretiyor
Oyunlar, çocuğun günlük problemleri çözme, düşünceleri test etme ve hayal gücünü kullanma yeteneğini öğretir. Oyun çocuğun düşüncelerini, duygularını ve ihtiyaçlarını anlatabilmesine yarayacak şekilde kelime hazinesini geliştirmesine teşvik eder. Ayrıca, rol yapma ve hayal gücüne dayalı oyun oynayan çocukların, ileride daha yaratıcı oldukları ve daha az davranış problemi sergiledikleri bilinir. Pek çok sağlıklı çocuk, hayal gücüne dayalı oyunları 3 yaş civarı oynamaya başlar ve bazıları 18 aylık kadar erken bir zamanda bile bu oyunları yapabilir. Hayali arkadaşlar 4 yaş çocuklarında yaygındır. Bu tarz oyunlara teşvik etmeniz önemlidir. Çünkü bu tür oyunlar, çocuğun pek çok duygusal, zihinsel ve sosyal beceri kazanmasına katkı sağlar. Kutuların ve sandalyelerin ev ve saray olması, oyuncakların arkadaşlara ve favori çizgi film karakterlerine dönüşmesi, çocuğun sembolik düşünceyi öğrendiğinin göstergesidir ve zihinsel olarak geliştiğine de en iyi örnektir. Hayal gücü oyunları çocukların neyin gerçek ya da gerçekdışı olduğunu anlamalarına yardımcı olur. Hayali olarak bir başkasının yerine geçme yani rol oyunları, çocukların farklı hisleri denemesine yardım eder ki, bu da başkalarının hislerini anlama ve onlara duyarlı olmayı öğretir.
Karakter ve kişilik gelişimine katkısı
Oyunlar sayesinde çocuklar daha dengeli ve kontrollü bir iç dünyaya ve zihinsel-sosyal beceriler bakımından daha gelişkin bir yapıya sahip olurlar. Bu durum, uzun vadede kişilik gelişimine pek çok olumlu katkı sağlayacaktır. Oyun oynayan çocuklar uyumlu ve öz güvenli olan, başkalarıyla iyi ilişkiler sürdürebilen, çok yönlü düşünebilen ve günlük problemleri yaratıcı fikirlerle çözebilen bir karakter geliştirebilirler.
Oyuna dahil olun
Çocuk büyüdükçe okuldaki yaşıtlarıyla oyun oynaması daha etkilidir, ama erken yaşlarda sağlıklı gelişim için en önemli oyun türü anne ve babayla oynanan oyunlardır. Bu nedenle aileler erken yaşlardaki çocuklarıyla birlikte oyun vakitleri yaratmaya mutlaka özen göstermelidir. Belirli kurallara dikkat edildiği sürece anne ve babalar, her türlü oyuna katılmalı ve hatta oyunları başlatmalıdır. Anne babalar için çocukla oyun oynamanın temel kuralları ise şunlardır: Çocuğun liderliğini izleyin, oyun sırasında onunla güç mücadelesine girmeyin, soru sormak ve komut vermek yerine bol bol açıklayıcı yorumlar yapın ve çocuğun fikirlerini-yaratıcılığını övün.
Oyunların duygusal şifresi
Çocukların tercih ettikleri oyunlara göre, duygusal dünyalarındaki ilgi ve meraklarına dair güçlü sonuçlar çıkarabiliriz. Ayrıca, oynadığı oyunlar çocuğun zihinsel gelişim bakımından yaşının neresinde olduğuna dair net fikirler verir. Örneğin; evcilik oynayan çocuklar anne babalarına ne kadar özendiklerini, onlar gibi olmak için çok güçlü bir istek duyduklarını gösterir. Çok parçalı bir yap-boz'u doğru şekilde yapan bir 3 yaş çocuğu bize görsel hafızasının ve el göz koordinasyonunun yaşına göre oldukça iyi olduğunu gösterir. Erken yaşlarda (0-3 yaş) oyuncak seçiminde oyun ve oyuncak tercihlerini ebeveynin yapması en doğrusudur. Ancak, bu tavsiyeyi oyun sırasında "Şunu yap, bunu üstüne koy, onu getir, şimdi o olmaz, bununla oynayalım." gibi komutlar vermeniz gerektiği şeklinde yorumlayın. Oyuncakları siz seçmelisiniz, ama oyunu yönetmeye çalışmamalısınız. Elindeki oyuncaklarla çocuğunuz istediği gibi oynamalıdır. Anne ve babanın rolü, çocuğun liderliğini izlemek olmalıdır.
Hazırlayan: Şenay Çelik
