Çocukların 3-4 yaş civarındayken kötü sözler söylemeleri, hatta küfür etmeleri sıkça rastlanılan bir davranış biçimidir. Bu durum başta kimi zaman gülerek karşılansa da sıkça tekrarlandıkça anne babaların moralini bozmaya başlar. Çocuklarının bu davranışı karşısında kızmanın, bağırmanın ya da kelimeyi yasaklamanın çözüm olmadığını fark ettiklerinde ne yapmaları gerektiğini bilemeyebilirler. Peki, çocuklar bu sözleri nereden öğrenir ve bu davranış biçiminden nasıl vazgeçirilebilirler? Psikolog Aycan Bulut'un anlattıkları bu sürece ışık tutacak!
Yetişkinlerin model alındığı 3-4 yaş dönemi
3-4 yaş civarındaki çocuklarda çeşitli nedenlerle kötü sözler ve aileden bağımsız davranışlar gözlemlenmesi olağandır. Bu duruma; benmerkezcilik, inatlaşma ve zorlayıcı tutumlar eşlik edebilir. Konuşmanın hızlı geliştiği bu dönemde çocukla konuşma sıklığı, kelime zenginliği ve kullanılan dilin kalitesi önemlidir. Dil ile ifade becerisini geliştirmek çocuğun içinde bulunduğu aile ortamına bağlıdır. Yetişkinler ile açık iletişim kurmaya çalışan çocukların bu dönemde kendilerini ifade edebilme, istek ve memnuniyetsizliklerini söyleme yetenekleri yani dile hakimiyetleri daha iyidir. Çocuklar etrafındaki yetişkinlerin davranışlarını ve konuşmalarını taklit eder. Davranışlarının ve sözlerinin doğru ya da yanlış olduğunu bilmezler. Amaçları yetişkin gibi hareket edebilmektir. Bu nedenle arada dili bozulur, küfredip kötü sözler konuşabilirler. Çekinmeden yetişkinlerin ve yaşıtlarının yanında olumsuz davranışlar sergileyebilirler. Bu davranışları sergilemelerinin altında yatan nedenlerin iyi araştırılması gerekir.
Masumane kötü sözler
Çocukların kullandığı küfür ve kötü sözler; kızgınlık dolu, zekayı aşağılayan, diğer engelliler veya hayvan isimleri ile söylenen aşağılama kelimeleriyle kişiye yönelik, karşı tarafa zarar vermeyi uman beddualar şeklinde ya da cinsel içerikli olabilir. 3-4 yaş aralığındaki çocukların kullandığı kötü sözler ise; ağızdan kaçan, şok etme, kendini savunma ve zevk alma amacıyla söylenmiş daha masumane sözlerdir. "Pis Ahmet", "kötü çocuk", "eşek", "kakasın sen" gibi ifadelere, ileri yaşlarda bazı organ isimleri (meme, pipi) eklenerek, duruma heyecan katan, karşı tarafın tepkilerini izleyen sözcükler eklenir.
Sempatiyle ya da kızgınlıkla karşılamayın
Öncelikle aile tarafından sunulan dil ortamı çocuk için çok önemlidir. Kötü sözler söyleyen çocuğun aile tarafından desteklenmesi, küfrü sempatik ve şirin olarak görüp olumlu tepkiler vermesi de bu sözlerin devamını sağlar. Çocuk aile içinde dikkati kötü sözler söyleyerek ve küfrederek çekerse, istediği dikkat ve ilgiyi olumsuz şekilde almaya devam eder. Küfürlü kötü sözleri okuldan, arkadaşlarından, televizyondan ya da bir şarkı sözünden de öğrenebilir. Çünkü çocuklar olumlu ve olumsuz davranışları etrafındaki yetişkinleri gözlemleyerek öğrenirler. Bu nedenle anne ve babanın çocuğun davranışlarını şekillendirmede rolü çok önemlidir. Okulda, oyun sırasında, aile içinde saldırgan, küfreden, bağıran çocuğun yakın aile üyelerinin kendi davranışlarına odaklanması gerekir. Bu tarz olumsuz davranışlar aile içinde öğrenilmiş olabilir. Çocuğun yanında mutlaka daha dikkatli davranmak ve konuşmak gerekir. Küfür ve kötü sözler kullanan çocuğa gülerek veya öfkelenerek tepki verilmemelidir. Çocuğun küfürlü konuşması desteklenir veya ayıplanıp azarlanırsa, sorun sadece göz ardı edilmiş olur. Gülerek ya da azarlanarak tepkiler verilen çocuk, "Bu şekilde konuşmam onları eğlendiriyor." veya "Böyle demem onları sinirlendiriyor." diye düşünerek, ileriki günlerde ailesindeki bir bireyi güldürmek veya sinirlendirmek istediğinde rahatlıkla küfredip, kötü sözler söylemeye yönelecektir. Çocuğa bu tür tepkiler vermek, rahatsız olunan kelimeleri tekrar tekrar duyma ihtimalini de yükseltecektir. Çünkü çocuklar için ilginin iyisi kötüsü yoktur. Çocuk için her zaman ilgi ilgidir.
Onunla konuşun
Çocuğa küfrün ve kötü sözlerin kaba bir ifade olduğunun, bu şekilde konuşarak karşısındaki kişiyi üzdüğünün, kırdığının veya incittiğinin anlatılması gerekir. Söylediği kötü kelimelerin anlamı çocuğa mutlaka açıklanmalıdır. Aşırı şekilde şaşırarak, çocuğun söylediği kötü sözler duymamazlıktan gelinmemelidir. Bu kelimeler duyulduğunda hissedilen duygular ve rahatsızlıklar çocuğa anlatılmalıdır. Çocuğun anne-babaya yönelttiği tüm sorulara sabırla cevap verilmelidir. Kötü konuşmanın neden doğru olmadığının çocuğa anlatılması gerekir. Böylece daha etkili ve kalıcı sonuçlar alınabilir. Çocuklar duygularını nasıl ifade edeceklerini aile üyelerinden öğrenirler. Çocuk olumsuz duygularını kaba davranışlar ve küfürlü konuşmalarla ifade ediyorsa; bu konuda uyarılmalı, öfke ve düşmanlık dolu sözlerle model olunmamalıdır. Duygularını ifade edebileceği alternatif yöntemler için model olunmalı ve bunun için ortam sağlanmalıdır. Çocuğun içinde yaşadığı çevreden kötü ve argo sözler öğrenmesi de engellenmelidir.
Hazırlayan: Işıl Evrim Akgün
