Anne-babaların çoğunlukla en büyük zaafları çocuklarıdır. Çok otoriter bir iş adamı ya da kadını olan ebeveynlerin bile söz konusu çocukları olduğunda en pamuk kalpli insanlara dönüştüğünü görmüşüzdür. İşte böylesine yoğun bir sevgi bağı olan çocuklara karşı çok tutarlı bir disiplin uygulamak oldukça zordur. Uzmanlar ise çocukların mutlaka çok katı olmayan fakat tutarlı bir disiplinle büyütülmesi gerektiğini ve dolayısıyla ebeveynlerin bu konuda serinkanlı olması gerektiğini söylüyorlar. Biz de aile içi disiplinin altın kurallarını Klinik Psikolog Elçin Külahçıoğlu'na sorduk.

Aile içi disiplin

Aile içi disiplin, aile fertlerinin onaylanan ve onaylanmayan davranışları kavrayarak, davranışların sonuçları konusunda yeterli bilgiye sahip olması ve buna bağlı olarak davranışlarını şekillendirmesidir. Ebeveynlerden, evdeki kuralları belirleme sürecinde, "Çocuğumuza kıyamıyoruz." ya da "Onun mutlu olması için her şeyi yapıyoruz." gibi cümleler duyarız. Ancak sanılanın aksine, evde kurallar olması, çocukların kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlar. Çünkü kurallar, güç ve kontrolün simgesidir ve çocuklar bilmedikleri ve tanımaya çalıştıkları dünyayı öğrenirken, kendilerine doğru yolu gösterebileceğine inandıkları güçlü ve kararlı ebeveynlere ihtiyaç duyarlar. Dolayısıyla onlara kurallar koymak ve sınırları iyi belirlemek, çocukların kendilerini güvende hissetmelerini sağlayacaktır.

Çocuklar nasıl disipline edilir?

Kuralları belirlerken kararlı bir tutum sergilemek gerekir. Davranış değişikliği sancılı bir süreçtir; çünkü çocuğun alıştığının dışında bir durumdur ve çocuk, bu değişime direnç gösterecektir. Tutarlı olmak, çocuğa disiplin kurallarının ne kadar gerekli ve kesin olduğunu gösterir. Unutmayın ki disiplin demek sert olmak ya da öfkelenmek anlamına gelmez; ancak disiplin, düzen sağlamak için gerekli ve yol gösterici kurallar bütününe işaret ederek, aile bireyleri arasında sağlıklı ilişkiler kurulmasına yardımcı olur.

Bunlara dikkat!

1- Kurallar konusunda tutumlu olun: Davranış değişikliği süreç ister ve kurallara göre davranmak öncelikle onları özümsemeyi gerektirir. Konulan kurallar konusunda kararlı davranmak ve sınırları iyi belirlemek, kurallara göre davranış oluşturmada önemli bir noktadır.

2- Sınırları doğru belirleyin: Aile içinde kişiden kişiye değişen, yoruma dayalı kurallar yerine, anlaşılması net kurallar belirlemek gerekir. Örneğin "Eve geç gelme!" cümlesinde, geç kavramı kişiden kişiye değişebileceği için yoruma açıktır. Bunun yerine akşam 9'da evde olmanı istiyorum gibi sınırları olan kurallar koymak daha etkili olacaktır.

3- Sözlerinizi davranışlarınızla destekleyin: Örneğin; çocuğunuza, odanı toplamadan oyun oynayamazsın kuralını koyuyorsanız ve o oyun oynamaya gittiğinde arkasından odayı siz topluyorsanız bu, söylediğiniz sözlerle davranışlarınızın birbirini tutmadığı anlamına gelir. Bu durumda çocuğunuza karışık mesaj iletmiş olursunuz ve çocuk, sözlerinizle belirlediğiniz kuralın, uygulamada geçerli olmadığı mesajını alır. Sözlerinizle davranışlarınızın örtüştüğünden emin olun.

4- Olumsuz davranışlarını pekiştirmeyin: Örneğin; ağladığında istediği yapılan bir çocuk düşünelim. Annebabalar bu konuyla ilgili karar alır ve ağladığında istediğini yapmamaya başlarsa, çocuk bu duruma hemen alışmayacaktır. Eskiden 10 dakika ağladığında elde ettiği şey için şimdi saatlerce ağlayabilir ve ebeveynler bu duruma daha fazla katlanamadıkları için çocuğa istediği şeyi verebilirler. Sonuç olarak çocuk, "Demek ki yeterince uzun süre ağlarsam istediğimi elde ederim, eğer edememişsem bu yeterince ağlayıp bağırmadığım anlamına gelir." mesajını alır. Ebeveynler kurallar konusunda mutlaka kararlı olmalı.

5- Davranışlarınızla model olun: Çocuğunuz birçok davranışı sizi gözlemleyip taklit ederek öğrenir. Bu durumda onun davranışlarının en büyük örneği ebeveynlerinin tutum ve yaklaşımlarıdır. Özellikle problem çözme becerileri geliştirirken sizi gözlemler ve taklit eder. Örneğin; çocuğunuzun uzlaşmacı bir tutum izlemesini istiyorsanız ve kardeşiyle kavga ederken aralarına girip bağırarak çözüyorsanız, çocuğun aldığı mesaj; "Sorunları çözme yöntemi bağırmaktır." olacaktır.

6- Sonuçları doğru değerlendirin: Olumlu ya da olumsuz davranışın yol açacağı sonuçlar belirlenmeli ve çocuğa açıklanmalıdır. Örneğin; ödev saatinde ödev yapmamak, o günkü bilgisayar saatinin kaybedileceği anlamına gelir şeklinde sınırları ve sonuçları belli kurallar koymak faydalı olacaktır.

7- Yaşını ve ihtiyaçlarını göz önüne alın: Aile değişken bir yapıdır ve yıllar içinde çocuklar büyüyerek, özgürlüklerini arttırmak isterler. Buna bağlı olarak kuralların da revize edilmesi gerekir. Örneğin; 5 yaşındaki bir çocuk ile 15 yaşındaki bir çocuğun yatma saatinin aynı olması gerçekçi bir beklenti olmayacaktır.

8- Kurallarınızın amaçlarını açıklayın: Sorgulayan ve düşünen bireyler yetiştirmek adına, koyulan kuralların amaçlarının ve gerekçelerinin açıklanmasında fayda vardır. Örneğin; "Bunu yapma" demek yerine yapıldığında ortaya çıkabilecek sonuçlar belirtilerek, kuralın mantığından bahsetmek, kuralın anlaşılır olmasını sağlayacaktır.

9- Teşvik edin: Disiplin, işbirliği gerektiren bir süreçtir ve motivasyon, olumlu davranışın desteklenmesi ile arttırılabilir. Örneğin; okulda arkadaşıyla yaşadığı problemi uzlaşmacı bir tavırla çözmeye çalıştığında onunla gurur duyduğunuz belirtmek ve olumlu geribildirimlerde bulunmak, bu davranışları pekiştirecektir.

10-Gerçekçi olun: Pratikte uygulanabilir kurallar koyduğunuza emin olun. Örneğin; televizyon izleme saatini aşan çocuğunuza 1 hafta televizyon yok demek, evdeki diğer bireylerin izlediği varsayıldığında, gerçekçi ve uygulanabilen bir kural olmayabilir. Bunun yerine örneğin; 1 gün izlememe kuralının belirlenmesi daha gerçekçi olacak ve uygulanabilir olduğu için ebeveynlerin kurallar konusunda daha tutarlı olmasını sağlayacaktır.

Hazırlayan: Işıl Evrim Akgün