Hayvanlar koklaşa koklaşa, insanlar konuşa konuşa anlaşır diye boşa söylememiş atalarımız. Konuşmak, kendimizi ifade etmenin en kolay yolu... Bebekler konuşamasalar da ınga ınga melodileriyle annelerine bir şekilde dertlerini anlatıyorlar. 1 yaşında ilk kelimeler başlıyor, 2 yaşına geldiklerinde ise hem kelime dağarcıkları biraz daha gelişiyor hem de kısa cümleler kurabiliyorlar. Fakat en önemlisi, dil gelişimi sürecinde anne-babaların onlara yardımcı olmaları gerekiyor. Nasıl mı? Pedagog Duygu Çalışır'ın önerilerine kulak verin.
Dil gelişimi
Konuşma ve dil gelişimi bebek henüz anne karnındayken iç kulağın gelişimiyle başlar. Bebekler 6. aydan itibaren çevresel sesleri duyabilir ve annelerinin seslerine tepki verebilirler. Doğumdan kısa bir süre sonra da anne-babalarının ya da bakım veren kişilerin seslerini tanıyıp, diğer kişilerin seslerinden ayırt edebilirler. Dil gelişimi sadece konuşma davranışını değil; dinleme, anlama, söyleneni uygulama ve taklit etme gibi sözel olmayan becerileri de ifade eder. Bu becerilerin gelişimi nörolojik ve fizyolojik bir sorun olmadığı takdirde konuşma gelişimini de olumlu yönde etkiler.
1 yaş çocuğu neler yapar, neler söyler?
-Beş farklı kelime söyleyebilir.
"Bitti, gitti" sözcüklerini kullanır.
-Jest ve mimik yardımı olmaksızın söylenen 3 farklı yönergeyi uygulayabilir.
-İstendiğinde "bana ver", "bana göster" yönergelerini uygular.
-İsimleri söylendiğinde tanıdığı 12 nesneyi gösterebilir.
-Kendi vücudunda 3 vücut kısmını gösterir.
-İstenildiğinde kendi adını söyler.
-Tanıdığı nesneler için sorulan "bu ne?" sorusuna cevap verir.
-İsteklerini belirtmek için sözel ifadeleri el hareketleriyle birlikte kullanır.
-Aile bireylerinin adını söyler.
-4 tane oyuncağını isimlendirebilir.
-Hayvan seslerini çıkarabilir veya hayvanı isimlendirmek için sesini kullanır.
-Gösterildiğinde bildiği yiyecekleri ismini söyleyerek ister.
-Cümle sonundaki kelimeye vurgu koyarak soru cümlesi yapar.
-Evet ya da hayır cevabını gerektiren sorulara olumlu veya olumsuz cevap verir.
İlk sözcük evresi (12-18 ay)
Kelimeler genellikle 1 yaş civarında oluşmaya başlar. Bu dönemde çocuk, düşüncelerini ifade ederken kelimeleri tek tek kullanır. Başlangıçta bu kelimeler konuşma ve etkinliğin birleşmesini sağlar. Örneğin; "atdaa" kelimesi sokağa gitmeyi ifade eder. Bu dönemin sonlarına doğru kelime haznesi hızla gelişir. Çocukların ilk kullandıkları sözcükler, nesne isimleri ya da fonksiyonlarıyla ilgilidir. İlk sözcüklerini geliştirmeleri uzun sürer. Ancak 10 ya da daha fazla sözcük kazandıktan sonra sözcük dağarcıkları hızla gelişir. Bu evrede çocukların yaklaşık 50 kelimelik sözcük dağarcıkları vardır. Seslerin sayısında artış görülür. Hecelerin birleşimlerinden oluşan kelimeler çoğalır. Bu dönemin en önemli özelliği bazı çocukların belli bir nesne için belli bir kelimeyi kullanmaya başlamasıdır. Bebek artık sohbetten zevk alır. İnişli çıkışlı seslerle iletişim kurar ve konuşmayı devam ettirir. Bir kişiye eşya veya oyuncak vermekten hoşlanır. Bunu yaparken de sesler çıkarabilir. Selamlaşma ve vedalaşma için tutarlı sesler ve hareketler kullanır. Kelimeleri, onlara yakın seslerle taklit eder. Su kelimesi için "u" demesi gibi. Ses vurguları gitgide daha olgunlaşır ve gelişir. Bir şey isteme veya soru sorma ile ünlem vurguları ayırt edilebilir. Artık 4-6 kelime söyleyebilir. Bunlar genellikle isimler karşı çıkma kelimeleri ve "merhaba","bay bay" gibi sözcüklerdir. Kelimeyi söyleyemediği zaman göstermek, vermek veya el sallamak gibi hareketlere ses ekler. Sık sık duyduğu şarkıları söylemeye çalışır. Artık başarılı bir taklitçidir. Yetişkinlerin sık sık kullandıkları sözcükleri tekrarlar.
İki sözcüklü ifadeler dönemi (18-24 ay)
İkinci yılın sonuna doğru çocuklar sözcüklerin birbirleriyle olan ilişkilerini kavrarlar. Onları yan yana getirerek farklı anlamları ifade etmeye başlarlar. İlk cümleler çoğunlukla isim ve fiillerin birleşmesinden oluşur. 20 sözcük üretebildiğinde 2-3 sözcüğü yan yana getirebilir. Hikaye dinlemekten hoşlanır ve kendi adını söyler. Kullandığı sözcük sayısı 200'e ulaşabilir. Çocuk artık 25 kelime söyleyebilir. Bunlar eşya ve insan isimleri, "selam","bay bay" sözcükleri, hareket belirten en az iki kelime, daha çok istemek ve reddetmek üzerine kelimeleri içerir. Kendisi kullanmasa da iki kelimeli cümleleri taklit eder. Kendisini iyi tanıyan yetişkinler için konuşması anlaşılır düzeydedir; en azından yüzde 70'i. Sözcük dağarcığının gelişmesi çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi için önemlidir. Kendini ifade etmekte zorlanan çocuk sosyal ilişkiler kurmakta, özellikle de yaşıtlarıyla ilişkilerde zorlanır ve dışlanır.
Dil gelişiminde rol oynayan etkenler
Tüm bebekler kullanılan dili öğrenmeye sesleri öğrenerek başlarlar. Seslerden hecelere, cümlelere ve dilin tam olarak anlaşılmasına kadar giden sürecin sıralamasında değişiklik olmaz. Dil gelişiminin hızı aşağıda belirtilen etkenlerden etkilenir.
Genetik: Bütün sağlıklı çocuklar dili öğrenme yeteneğiyle dünyaya gelirler.
Fizyoloji: Konuşma organlarının (larinks, ses telleri, dil, damak, dudak ve dişlerin) sağlığı dil gelişimi açısından önemlidir.
Algısal, bilişsel ve nörolojik gelişim: Görme ve işitme algılarının normal olmasının yanı sıra çocuğun bilişsel gelişimi de sağlıklı dil gelişimi açısından önemlidir.
Fiziksel ve ruhsal durum: Fiziksel veya ruhsal bakımdan sağlıklı gelişen çocukların dil gelişimi de sağlıklı olur.
Sosyal çevre: Dil gelişimi sosyal çevreden etkilenir. Özellikle annenin bebeğiyle kuracağı sözel iletişim hem dil gelişimi hem de sosyal etkileşim becerilerinin öğrenilmesinde temel oluşturur.
Cinsiyet: Erkek çocukların geç konuşması bilimsel açıdan doğru değildir. Ancak yapılan araştırmalar annelerin kız çocuklarıyla konuşarak, erkek çocuklarıyla da dokunarak iletişim kurduklarını gösterir. Bu nedenle kız çocuklarının sözel, erkek çocuklarının ise görsel uyaranlara daha fazla tepki verdikleri görülmüştür.
Aile yapısı ve iki dillilik: Kalabalık ailelerde, yetişkinlerin bebekle konuşmaya daha az zaman ayırmaları nedeniyle konuşma konusunda gecikmeler görülebilir. İki farklı dilin konuşulduğu ortamlarda yaşayan çocuklarda ise tek dili öğrenen çocuklara göre daha yavaş bir gelişim olur.
Sosyokültürel ve sosyoekonomik etkenler: Yapılan araştırmalarda eğitim düzeyi düştükçe fiziksel uyaran, eğitim düzeyi yükseldikçe de sözel uyaranın arttığı görülmüştür.
Hazırlayan: Başak DOĞRU
