Ateş, çoğu zaman anne-babalarda korku ve panik duygusuna neden olur. Bir de gece çıktıysa vay haline, anne-babaların ömründen ömür gider. Aslında ateş vücudun enfeksiyonlarla savaşma yollarından biri. Ateşe neden olan enfeksiyon; çevre ısısının normal koşullara getirilmesi ve ilaç kullanımıyla kontrol altına alınabilir. Ancak her uygulamanın bebeklerin ateşini düşürmek için etkili olmayabileceği akıldan çıkarılmamalı. Annelerin evde yaptığı yanlış uygulamalara dikkat çeken Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Ayşe Sancak Özer, ateşin nedenlerini anlattı ve kontrol altına almak için tüyolar verdi.
Ateş nedir?
Ateş, vücut ısısının günlük oynamalarının üzerine çıkması olarak tanımlanır. Ateşe neden olan etkenler ekzojen (konak dışı) veya endojen (konak içi) olabilir. Eksojen etkenlerin başında toksinler ve mikroplar gelir. Enfeksiyonlara, herhangi bir doku hasarına, enflamasyona veya antijenik uyarıya konak endojen pirojenler (vücut ısısını yükselten maddeler) oluşturarak yanıt verir. Bu endojen pirojenler de beyinde biyokimyasal değişiklikler başlatarak ateşe neden olur. Özellikle 3 ayın altında görülen yüksek ateş, ciddi bakteriyel enfeksiyonun habercisidir. Çocuğun davranışlarında, beslenme düzeninde, oyun oynamasında, uyku düzeninde ve çevreye olan ilgisindeki değişiklikler enfeksiyon bulgusu olabilir.
Ateş sınırı
Vücut ısısı, ölçümün yapıldığı zaman ve ısının alındığı vücut bölgesine göre değişiklik gösterir. Sabahları ortalama vücut ısısı 37 dereceye kadar düşerken, akşamları 38 dereceye kadar yükselebilir. 6 aylıktan küçük bebeklerde günlük ateş oynamaları çok azdır. Bebeklerde ateş ölçümü; koltuk altı, makat (rectal), kulak ve dil altı yoluyla yapılabilir. Çocuklarda cam termometrenin vücut ısısı ölçümü amacıyla kullanılması artık önerilmez. Ölçüme başlamadan önce cildin kurulanması ve kullanılan cihaza göre yeterli zaman beklenilmesi önem taşır. Makattan ölçülen ateşin 38 derece, koltuk altından ölçülen ateşin 37.5 derece, kulaktan ölçülen ateşin ise 37.8 derecenin üzerinde olması ateş olarak kabul edilir. Rektal (makattan) ateş ölçümüyle vücut sıcaklığının ölçülmesi, iç vücut ısısına en yakın olması sebebiyle standart olarak kabul edilir. Fakat travmaya neden olabilmesi ve bebekte rahatsızlık hissi uyandırması nedeniyle özel durumlar dışında çok kullanılmamaktadır.
Nedenleri
Ateşin en sık nedeni enfeksiyon hastalıklarıdır. Üst ve alt solunum yolu hastalıkları ishal ve kusma ile giden mide bağırsak sistemi enfeksiyonları ve özellikle kız çocuklarda idrar yolu enfeksiyonları başlıca nedenlerdir. Bunun dışında aşılar (özellikle karma aşılar), doku hasarı, su kaybı, ilaçlar, kan transfuzyonları, immünolojik hastalıklar, enflamatuar hastalıklar, endokrin hastalıklar, metabolik hastalıklar, zehirlenmeler ve daha birçok hastalık ateşe neden olabilir.
Ölçüm yöntemleri
Aksiller (koltuk altı) ölçümü: Yenidoğan dönemi dahil tüm yaş gruplarında rahatlıkla kullanılabilir, dijital termometreler tercih edilmelidir.
Sublingual (ağızdan, dil altı) ölçüm: 5 yaş altı çocukların termometreyi dil altında bekletememeleri yüzünden genelde başarısız olur.
Kulaktan ölçüm: Hızlı ve kolay uygulanabilir olması nedeniyle sık kullanılır. Kontrollerde, aynı kulaktan ölçüm yapılmalıdır. 2 yaş altındaki çocuklarda önerilmez. Küçük çocuklarda dış kulak yolu "S" şeklinde ve kavisli olduğundan termometre ucu kulak zarını göremezse hatalı ölçüm yapar.
Deriden ateş ölçümü: Hızlı bir şekilde ateş ölçebilmesine rağmen çok yüksek değerler koltuk altı veya makattan ölçülerek doğrulanmayı gerektirir. Her ölçüm bölgesinden vücut ısısını değerlendirmenin avantaj ve dezavantajları vardır, bu durumda ateş ölçerken her hasta ayrı olarak değerlendirilip, ölçüm bölgesi hastaya göre belirlenmelidir.
Cıvalı termometrelerle ölçüm: Kullanımında kırılma ve bebeklere cıva intoksikasyonuna neden olabileceğinden artık çok önerilmez. Ciltten ve kulaktan ölçüm yapabilen dijital termometreler, hem kolay kullanılabilmeleri hem de cıva maruziyet olasılığı olmadığından kullanımı yaygındır.
Hangi durumlarda doktora götürülmeli?
3 aylıktan küçük, eşlik eden hastalığı olan, bağışıklık sistemi yetersizliği olan bebeklerde ateş varlığında doktora başvurulmalıdır. 3 aydan büyük bebeklerde ateşin derecesi ve süresi yanında hastanın genel durumu da göz önünde bulundurularak hareket edilmelidir. Genel durumu iyi, beslenmesi bozulmamış, ateşi 38.5 derecenin altındaki bebekler evde semptomatik ateş tedavisiyle 3 güne kadar izlenebilir. 3 günden uzun devam eden ateşlerde, daha önce ateşli havale geçiren, şiddetli huzursuzluğu olan, bıngıldağında şişlik ve nabzındaki atışları hissedilen, zor nefes alıp verme başlarsa, yutkunmada güçlük çekilirse ve ateşle birlikte mor renkli döküntüler görülürse derhal doktora götürülmelidir.
Hazırlayan: Başak DOĞRU
